سال 1401

جمعه 10 فروردین 1403
EN

مسجد ذوقبلتین

مسجد قبلتين ـ متعلق به طايفه بنوسلمه ـ از مساجد بسيار قديمي در غرب مدينه و در نزديکي چاه معروف اين شهر، بئر رومه است که به دليل ارتباط آن با تغيير قبله، بايد زمان بناي آن، در دو سال نخست هجري باشد. اين مسجد بدان جهت که در ميان طايفه بنوسلمه بوده، به نام مسجد بني سلمه نيز مشهور است.

مسأله تغيير قبله در 15 شعبان سال دوم هجرت يا بنا به قول ديگر 15 رجب آن سال روي داد. تا پيش از آن، مسلمانان به سوي بيت المقدس نماز مي خواندند. آنچه سبب تغيير قبله شد، طعنه يهوديان بر مسلمانان اين بود که شما قبله نداريد و به قبله ما نماز مي گزاريد ! اين طعنه، سبب آزردگي رسول خدا صلي الله عليه وآله و مسلمانان گرديد.

نکته ديگر آن بود که تاريخ بناي کعبه، بسيار پيش از بيت المقدس بوده و آيه " إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً... " آل عمران : 96 که حکايت اين قدمت را داشت، نشان مي داد که کعبه بيش از بيت المقدس سزاوار قبله بودن است.

به هر روي، پس از درخواست و دعاي رسول خداصلي الله عليه وآله، تغيير قبله اعلام گرديد تا مسلمانان از لحاظ روحي آسوده خاطر شوند.

خداوند مسأله تغيير قبله را ضمن آيات 142 - 150 سوره بقره، بيان فرموده است. در يکي از اين آيات خطاب به رسول خدا آمده است:

" قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللهُ بِغَافِل عَمَّا يَعْمَلُونَ " بقره : 144

نگريستنت را به اطراف آسمان مي بينيم. تو را به سوي قبله اي که مي پسندي مي گردانيم. پس روي به جانب مسجدالحرام کن. و هر جا که باشيد روي بدان جانب کنيد. اهل کتاب مي دانند که اين دگرگوني به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مي کنند، غافل نيست.

يک نقل تاريخي حکايت از آن دارد که حکم تغيير قبله در وسط نماز ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر را به سوي بيت المقدس و دو رکعت بعدي را به سوي کعبه خواندند. تصور گردش در ميانه نماز قدري دشوار به نظر مي رسد; گرچه ممکن است تصور کرد که هم گردش نود درجه اي بوده و هم انتقال از موضعي به موضع ديگر.

در روايتي که ابن نجّار نقل کرده، آمده است که رسول خداصلي الله عليه وآله به زيارت زني از بني سلمه با نام امّ بِشْر ـ دختر براء بن معرور ـ رفت. اين زمان به تازگي فرزند او بشر درگذشته بود. امّ بشر طعامي براي آن حضرت فراهم کرد. وقتي ظهر شد، حضرت با اصحاب خود در محل اين مسجد نماز خواند. پس از سپري شدن دو رکعت نماز، به رسول خداصلي الله عليه وآله امر شد تا به سمت کعبه بايستد. رسول خداصلي الله عليه وآله به سمت کعبه برگشت و به همين دليل آن مسجد را مسجد قبلتين گفتند. در نقلي آمده که مردها به جاي زنان و زنان به جاي مردان نقل مکان کردند.

خبر ديگري حکايت از آن دارد که حکم تغيير قبله ميان نماز ظهر و عصر بود; به طوري که نمازگزاران نماز ظهر را به سوي بيت المقدس و نماز عصر را به سمت کعبه خواندند.

در اين باره نيز که در وقت تغيير قبله، رسول خداصلي الله عليه و آله در مسجد قبلتين نماز مي خوانده يا مسجدالنبي، دو روايت مختلف وارد شده است. يک روايت ـ که متن آن گذشت ـ اين است که رسول خداصلي الله عليه وآله در مسجد قبلتين نماز مي خواند و از اين جهت آن را قبلتين ناميده اند. در روايت ديگري آمده است که رسول خداصلي الله عليه وآله در مسجد خود ـ مسجد النبي ـ نماز مي خواند و عده اي نيز در مسجد قبلتين به نماز مشغول بودند. پس از تغيير قبله، در ميان نماز، خبر تغيير قبله به آنان رسيد و آنها به سوي کعبه برگشتند; به طور معمول، مورّخان اين نظريه را که تغيير قبله زماني بود که حضرت در مسجد قبلتين نماز مي گزارد را پذيرفته اند.

اين مسجد به احتمال، در روزگار امارت عمربن عبدالعزيز در شهر مدينه بازسازي شده است; زيرا او به دستور وليدبن عبدالملک، تصميم گرفت تمامي مساجدي را که رسول خداصلي الله عليه وآله در آنها نماز خوانده بود، بازسازي کند.

مسجد قبلتين در دوره سلطان سليمان قانوني در سال 950 قمري از نو تجديد بنا شد. بر اساس برخي گزارش ها، اين مسجد در اوايل قرن چهاردهم قمري، رو به ويراني بوده است. مسجد ياد شده از جمله مساجد بازسازي شده در دوره سلطنت فهد است که به صورت بسيار زيبايي بازسازي شد.

افزون بر محرابي که به سوي کعبه است، محلّي هم براي نشان دادن محراب پيشين در برابر آن، روي ديوار مشخص شده است. کتيبه موجود نشان از آن دارد که تجديد بناي آن در تاريخ 30/3/1408 قمري، در مساحتِ 3920 متر مربع به انجام رسيده است. گفتني است که نوشته هاي روي ديوار قبله پيشين، در حوالي سال 1420 ق. محو شد و در حال حاضر چيزي روي آن ديوار نوشته نشده است.

مسجد قبلتين در شمال غربي مدينه در فاصله 5/3 کيلومتري مسجدالنبي صلي الله عليه وآله است و در طول روز ، مانند مسجد قبا، در همه ساعات روز باز است; زيرا زائران مدينه، از سني و شيعه، ضمن سفر به اين شهر، از اين مسجد نيز ديدن مي کنند و در آن نماز مي گزارند.

بر گرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان


قبله بيت المقدس در سمت راست ورودي مسجد بوده كه قبلاً سنگي به عنوان نشانه آن نصب كرده بودند . از آنجا كه زائران آن را مسح و لمس كرده و به آن تبرّك مي جستند ، در سال 1398ق . آن سنگ را برداشتند و آيات تغيير قبله را با خطوطي زيبا و زرّين بر ديوار شمالي نگاشتند كه البته در سال هاي اخير آن را نيز برداشته اند .

دو گنبد بزرگ به قطر 8/7 و ارتفاع 8/18 متر نيز بر آن استوار گشته است

انفاقاتی که با تغییر قبله در مسجد النبی رخ داد:

یک : قبله از سمت شمال مسجد به سمت جنوب تغییر کرد.

دو : دری که در دیوار جنوبی مسجد النبی قرار داشت بسته شد و به جای آن دری در سمت شمال مسجد باز گردید.

سه : سه ایوان در سمت جنوب ساخته شد همانگونه که در سمت شمال وجود داشت.

چهار : باب عاتکه و باب عثمان به همان حال باقی ماند.

پنج: مکان صفه از جنوب به شمال مسجد تغییر یافت.

شش : مسجد مناره یا محرابی که در دیوار باشد نداشت.

نکاتی در مورد تفسیر آیه شریفه :

مفسرین گفته اند: در نزد پیامبر صلی الله علیه و آله کعبه از بیت المقدس مجبوب تر بود. پیامبر صلی الله علیه و آله به جبرئیل فرمود : دوست دارم خداوند مرا از قبله یهود به قبله دیگر برگرداند . جبرئیل گفت : من نیز مانند تو بنده ای هستم و تو نزد خداوندکریم هستی، پروردگارت را بخوان و بخواه، جبرئیل رفت و پیامبر صلی الله علیه و آله مرتب به آسمان نگاه می کرد تا جبرئیل آنچه را که از خداوند خواسته به او دهد و آیه شریفه آمد.

در علت اینکه چرا پیامبر صلی الله علیه و آله رو به آسمان می کرد گفته اند:

ا – پیامبر صلی الله علیه و آله وعده داده شده بود به تغییر قبله از بیت المقدس، لذا چون منتظر بود تا موعد فرا رسد، به آسمان نگاه می کرد.

2 – پیامبر صلی الله علیه و آله قبله بیت المقدس را دوست نداشت و مشتاق کعبه بود اما از خداوند نمی خواست ، چون بر پیامبران روا نیست چیزی را که اجازه داده نشده اند درخواست کنند چه اینکه ممکن است مصلحت در آن نباشد و به آنها جواب داده نشود و آنها نزد مردم سر افکنده شوند.

در بیان علت اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله چرا کعبه را به عنوان قبله می خواست نیز گفته اند :

1. قبله حضرت ابراهیم و پدران حضرت بود . ابن عباس

2 . یهودیان می گفتند پیامبر صلی الله علیه و آله، در دین با ما مخالف است اما قبله ما را دارد. مجاهد

3 . یهودیان می گفتند : پیامبر صلی الله علیه و آله و اصحابش قبله را نمی شناختند تا اینکه ما قبله را نشان دادیم. ابن زید

4 . اعراب کعبه را دوست داشتند و بسیار آن را تعظیم می کردند . توجه به کعبه باعث می شد تا آنها قلوبشان نرم گردد و نسبت به نماز به سوی آن راغب شوند.

5 . همه موارد قبل

در مورد چگونگی نماز پیامبر صلی الله علیه و آله به سوی بیت المقدس گفته اند:

1 . در مکه به سوی کعبه نماز می خوانده است و پس از هجرت به مدینه به امر خدا به سوی بیت المقدس نماز می خوانده است و سپس به کعبه باز گردانده شد.

2 . در مکه به سوی بیت المقدس نماز می گزاردند، به این صورت که کعبه بین او و بیت المقدس قرار می گرفت.

3. در مکه و مدینه به سوی بیت المقدس نماز می خواندند و سپس به سوی کعبه نماز خواندند.

به نقل از بعضی از تفاسیر ذیل آیه شریفه