مسجد خَيف
مسجد خيف، مهمترين مسجد در منطقه منا است. درباره فلسفه پيدايش آن مسجد، روايت جالبي وجود دارد. مي دانيم که در سال پنجم هجرت، مشرکان مکه به تحريک يهوديان، پيمان اتحادي را با برخي از قبايل عرب امضا کردند تا به مدينه حمله کنند و ريشه اسلام را از اساس برکنند. محلي که آنان براي امضاي اين پيمان انتخاب کردند، جايي بود که بعدها مسجد خيف در آنجا بنا گرديد. اين بدان معني است که در محل پيمان مشرکان بر ضدّ اسلام، مسجدي بنا شد تا شکست اتحاد قريش با قبايل عرب را يادگار باشد.
خَيْف به محلي گويند که از شدت کوهستاني بودن آن کاسته شده; اما هنوز به صورت دشت در نيامده است. دامنه کوه صفائح چنين وضعيتي دارد و مسجد خَيْف در همين جا ساخته شده است.
بر اساس برخي روايات، مسجد خَيف شاهد خطبه مهم رسول خداصلي الله عليه وآله در حَجّة الوداع بوده است که متن آن خطبه در روايات نقل شده است.1 همچنين در روايات پيشوايان معصومعليهم السلام توصيه شده است: کسي که در منا است، بکوشد تا نمازهايش را در مسجد خيف بخواند، چرا که در آن هفتاد پيامبر نماز خوانده اند. در نقلي هم آمده که مسجد خيف مدفن آدمعليه السلامبوده است، چنان که قبر حوا در جده است.2 در دعاي سمات نيز به اين مسجد اشاره شده است.
امام صادقعليه السلامفرمود: در مسجد خيف که مسجدي در منا است، نماز بگزاريد.
مسجد محل نماز رسول خداصلي الله عليه وآله در زمان حياتشان نزديک مناره مسجد به سمت قبله و چپ و راست آن تا سي ذراع بوده است... اگر توانستيد در آنجا نماز بخوانيد، چنين کنيد که هزار پيامبرصلي الله عليه وآله در آنجا نماز خوانده اند(کافي، ج 4، ص 519)
به هر روي، مسجد خيف از ديرزمان بنا شده و از قرن سوّم، نخستين گزارش هاي تاريخي آن را، در دست داريم. مورّخان نوشته اند که در سال 240 قمري سيل آن را تخريب کرد، سپس بر جاي آن مسجدي بنا گرديد و سيل بندي ساخته شد تا حفاظ مسجد باشد. مساحت مسجد در آن زمان 1500 متر مربع بوده است.
در اطراف مسجد خيف، رواق هاي کوچکي نيز بوده است. اين مسجد در سال 556 قمري به دست جمال الدين اصفهاني وزير موصل و شام بازسازي شد. مسجد خيف در قرن نهم هجري بناي با شکوهي داشته است.
تا پيش از بازسازي اخير، مسجد ياد شده تنها يک چهار ديواري بود که وسط آن بقعه اي بوده است که مناره هم داشته و مشهور به مقام ابراهيم بوده است. مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح نوشته است: کنار مناره نماز مستحبي 6 رکعت خوانده شود. در آن زمان کف مسجد، شني بوده است. برخي هم آن را محلي مي دانند که رسول خداصلي الله عليه وآلهدر آنجا نماز گزارده است.
آخرين بازسازي مسجد در سال 1392 قمري در دوره سعودي با بنايي بزرگ و رواق هاي متعدد و مساحتي حدود 23660 متر مربع انجام گرفته است. طول اين مسجد 182 و عرض آن 130 متر است.
درِ مسجد تنها در ايام بيتوته در منا باز است و در طول سال مسدود مي باشد. متأسفانه در آن ايام هم، محل استراحت افراد بي سرپناه بوده و هيچ جاي عبادت در آن نيست. تنها در وقت نماز امکان خواندن نماز در آن هست.
متن برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان