سرزمين منا
سرزمين منا، که پس از گذشتن از وادي محسِّر آغاز مي شود، فاصله اي به طول حدود 5/3 کيلومتر و عرض تقريبي پانصد متر، ميان دو کوه ممتد قرار دارد و انتهاي آن به مکه ختم مي شود. حدود منا نيز با تابلوهايي مشخص شده و در مسير مکه، جمره عقبه، حد منا به حساب مي آيد.
منا جايي است که حجّاج از روز دهم تا دوازدهم ـ و برخي تا روز سيزدهم ـ در آن مي مانند. قسمت پاياني منا; يعني عَقَبه، جايي است که نخستين بار مسلمانان يثرب در آنجا با رسول خداصلي الله عليه وآله بيعت کردند و بيعت آنها با نام بيعة العقبه شهرت يافت. دورترين قسمت آن به مکه، وادي محسِّر است که ميان مزدلفه و منا قرار دارد و محلي است که گفته مي شود سپاه ابرهه در آنجا گرفتار عذاب الهي شدند.
گفته اند کلمه من بر گرفته از اين سخن امام رضاعليه السلاماست که فرمود: منا را از آن جهت من خوانند که جبرئيل به ابراهيم گفت: تَمَنَّ عَلَي رَبِّکَ مَا شِئْتَ ;( وسائل الشيعه، ج16، ص355) هرچه ازخداوند مي خواهي، آرزو کن. ابراهيم از خداوند خواست به جاي ذبح فرزندش، قوچي را بفرستد تا به عنوان فديه اسماعيل، آن را ذبح کند و خداوند آرزوي او را برآورده کرد(عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 91 ; علل الشرائع، ص 435)
کار اصلي حُجّاج در منا، چنان است که در روز دهم، ابتدا جمره عقبه را رمي مي کنند.
پس از رمي، قرباني و سپس حَلْق يا تقصير انجام مي شود
و بدين ترتيب از حالت احرام بيرون مي آيند. آنان موظفند در روز يازدهم و دوازدهم هر سه جمره ـ اولي، ثانيه و عقبه ـ را رمي کنند
و به علاوه شبها را ـ به تفصيلي که در مناسک آمده است ـ در منا بيتوته کنند. اينها اعمالي است که از پيش از اسلام در حج وجود داشته و آغازگر آن ابراهيم بوده است.
در حديثي از امام صادقعليه السلامآمده است: علت رمي جمرات آن است که شيطان در محل جمره بر ابراهيم ظاهر شد. جبرئيل از ابراهيم خواست تا هفت سنگ به او بزند و با زدن هر سنگ تکبير بگويد. ابراهيم چنين کرد و اين سنّت شد.( علل الشرائع، ص 437)
از همان صدر اسلام، دو جمره اولي و وسطي، از تمامي اطراف باز و قابل رمي بوده است; اما جمره عقبه، سينه کوه بوده و رسول خداصلي الله عليه وآله در حالي که در سمت چپش مکه و سمت راستش منا بود، آن را رمي مي کرد.2 بنابر روايات شيعه، مستحب آن است که فرد رمي کننده، پشتش به مکه و رويش به طرف جمره باشد.
در سال 1376 ق. عبدالله بن دهيش، رييس محاکم شرعي مکه، فتوا به تخريب اين کوه داد، مشروط بر آن که از آن سوي رمي صورت نگيرد; اما اکنون از هر طرف به جمره عقبه رمي مي شود.
در گذشته و تا زمان دولت عثماني، از شب عيد قربان و دو روز بعد، جشن و سرور در منا برپا و همه جا چراغان مي شده است.
يکي از مسائل فقهي مورد بحث در منا، آن بوده است که آيا ساختمان در آنجا رواست يا خير. در اين باره، اختلاف نظريه هاي فراواني وجود داشته است. پيش از دوره وهابي ها ساختمان هاي متعددي در منا بوده است; اما پس از آن، براي مدتي آن بناها تخريب شد و تا اين اواخر شيخ عبدالله بن باز با ساختن بناي دائمي در آنجا مخالف بود. از سال 1418 به اين سو، چادرهاي جديدي درست شده است. اين چادرها از جنس برزنت و غيرقابل احتراق تهيه و در طول سال برچيده نمي شود.
همچنين راه هاي اصلي و فرعي، همه سنگفرش يا آسفالت شده و به اين ترتيب منا در ايام حج، دلپذير شده است.
گفتني است چادرهاي ايراني در نخستين بخش منا، پس از عبور از وادي محسّر قرار دارد. اين بخش در عين حال که از جمرات دور است، اما از نظافت و خلوتي بيشتري از نظر رفت و آمد ساير حجاج برخوردار است.
قربانگاه هاي منا در گذشته در بخش ورودي به منا از سمت وادي محسِّر، واقع شده بود که گويا چيزي از آن در منا نبود. از سال 1420 هجري، قربانگاه اصلي به محل ديگري در فاصله 500 متري منا به نام مُعَيْصم انتقال يافته و به صورت مجهز و با تقسيم بخشهاي آن براي حجاج کشورهاي مختلف، به فعاليت مشغول است. هنوز بخشي از قربانگاه ها نيز در همان منطقه قرار دارد.
اين نيز گفتني است که روزهاي دهم تا دوازدهم ذي حجه را ايام تشريق مي نامند. اين تشريق به معناي خشک کردن گوشت هاي قرباني است که از اين طريق براي حفظ آنها از فاسد شدن استفاده مي شده و ماه هاي بعد مورد استفاده قرار مي گرفته است.
برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان