عرفه يعني چه؟

عرفه يعني شناخت. شناخت يعني آشنا شدن با وظايف. با انچه بايد انجام داد. سر تا سر دعايي كه در اين روز خوانده مي‌شود در بر دارندهٔ همين موضوع است. مگر مي‌شود به گونه اي ديگر به آن نگاه كرد. براي همين است كه امام حسين عليه السلام در سر تا سر دعا به بيان نعمت هايي مي‌پردازند كه خداوند خيلي راحت و بدون هيچ منتي آنها را در اختيار انسان قرار داده است. براي همين است كه مي‌گويم شناخت مهمترين عامل جذب انسان به سوي رستگاري است. اشتباه كردم. اين من نيستم كه شناخت را مهم مي‌دانم. حضرت نبي اعظم صلواه الله عليه و آله فرستادهٔ خداوند در اولين صحبت خود فرمودند:

«من عرفه نفسه فقد عرفه ربه» هركس خود را شناخت خداي خود را شناخته است. وچقدر زيباست اين دعاي عرفه/. چقدر به ياد ماندني است. و چه لذتي را از دست مي‌دهند آن خانواده‌هاي كه در پارك بازي مي‌كنند. مثل بچه‌ها مي‌مانند از بچه‌ها كسي انتظار ندارد. چقدر بد است انسان در روزي كه مي‌تواتند خيلي خودماني با خداي خودش صحبت كند به پارك يا جاي ديگري برود. برود در گوشه اي بنشيند مرد به زن نگاه كند و با خودش بگويد چقدر آن زن زيباست. خوش به حال شوهرش. زن هم به مرد ديگري نگاه كن و بگويد: خوش به حال همسرش. افسوس كه نمي‌دانند بعضي روزها فقط براي يك بار در سال تكرار مي‌شوند. مشخص نيست تا سال بعد باشي يا نه. بگذريم. گفته‌ها زياد است. حال خودم هم زياد تعريفي ندارد. نمي شود گفت ديگران بدند و من خوب. كسي چه ميداند. شايد ديگران از من بهتر باشد. اما هر چه باشد، دعاي عرفه چيز ديگري است. باور كنيد.

ميدانم از همين جا به تو هم در صحراي عرفات اذن دخول مي‌دهند. لطفا دست مرا بگيريد با خود به ببريد تا نسيم رحمت الهي نصيب من نا چيز هم شود.

فلسفه روز عرفه چيست؟

روز عرفه از اعياد عظيم است اگر چه به اسم عيد ناميده نشده و روزي است كه حق تعالي بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره‌هاي جود و احسان خود را براي ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار و حقيرتر و رانده تر، و در خشمناك‌ترين اوقات خواهد بود، و روايت شده كه حضرت امام زين العابدين عليه السلام در روز عرفه صداي سائلي را كه از مردم كمك مي‌نمود شنيد، و به او فرمود: واي بر تو آيا از غير خدا درخواست مي‌كني در اين روز و حال آن كه اميد مي‌رود در اين روز براي بچه‌هاي در شكم كه فضل خدا شامل آنها شود و سعيد گردند…

پس در اين روز در زير آسمان روند و اعتراف و اقرار كنند نزد حق تعالي به گناهان خود تا سعادتمند گردند به ثواب عرفات و گناهانشان آمرزيده گردد و مشغول گردند به اعمال و ادعيه عرفه كه از حجج طاهره عليهم السلام روايت شده است؛ براي اطلاع بيشتر به كتاب مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي اعمال روز عرفه مراجعه نماييد.

عرفات نام جايگاهي است كه حاجيان در روز عرفه (نهم ذي الحجه) در آنجا توقف مي‌كنند و به دعا و نيايش ميپردازند و پس از برگزاري نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز ميگردند و وجه تسميه آنرا چنين گفته اند كه جبرائيل عليه السلام هنگامي كه مناسك را به ابراهيم مي‌آموخت، چون به عرفه رسيد به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آري، لذا به اين نام خوانده شد.

در وجه تسميه آن اقوال مختلفي وجود دارد:

برخي آن را جمع «عرفه» و به معني كوه و بلندي ذكر كرده اند، بعضي آن را از عرفان، شناخت و معرفت دانسته و براي چنين نامگذاري نيز ريشه‌هاي تاريخي قائل شده اند. از جمله آن كه حضرت آدم و حوا پس از هبوط به زمين و بعد از جدايي طولاني در اين صحرا به يكديگر رسيده و با هم آشنا شده اند. عده اي نيز گفته اند عرفات (به معناي آشنايي) به آن علت است كه حضرت ابراهيم عليه السلام در اين جا توسط جبرئيل با مناسك خود آشنا شد و به آنها عارف شد.

در حديثي از امام صادق عليه السلام نقل شده كه در وجه تسميه عرفات فرمود: جبرئيل روز عرفه بر ابراهيم فرود آمد و به او گفت: به گناهانت اعتراف كن و مناسك را بشناس و لذا چون او اعتراف كرد آنجا را عرفات ناميدند.

وقوف در عرفات نه تنها يكي از اركان اصلي مناسك حج است و حج بدون عرفه حج نيست، بلكه اين وقوف داراي فضائل بسيار ارزشمندي است. تمام زائران خانه خدا در روز نهم ذي الحجه به اين سرزمين مقدس مي‌آيند و در آن وقوف مي‌كنند.

پيامبر اكرم در روز عرفه، در «نمره» نزديكي عرفات، كنار سنگ بزرگي فرود مي‌آمدند. اين سنگ، صخره اي در سمت راست عرفات بود و بعدها در مكان مورد نظر «مسجد نمره» ساخته شد. در منايع تاريخي آمده است كه محل وقوف رسول خدا همان محل وقوف حضرت ابراهيم بوده است. قبيله قريش در دوران جاهلي و آغاز اسلام در عرفات وقوف نمي‌كردند، زيرا معتقد بودند اهل حرم هستند و بايد بر خلاف ساير مردم در داخل حرم وقوف يابند، ولي خداوند دستور داد كه همه بايد در عرفات وقوف پيدا كنند.
در قرآن كريم نيز نام اين سرزمين ذكر شده است: «… فاذا افضتم من عرفات فاذكروالله عند مشعرالحرام؛ و هرگاه از عرفات برگشتيد، خداوند را در مشعرالحرام ياد كنيد». )بقره: ۱۹۸)

و نيز گفته اند سبب آن اين است كه مردم از اين جايگاه به گناه خود اعتراف ميكنند و بعضي آن را جهت تحمل صبر و رنجي ميدانند كه براي رسيدن به آن بايد متحمل شد. چرا كه يكي از معاني «عرف» صبر و شكيبايي و تحمل است.

(صحراي عرفات كجاست؟

عرفات نام صحرايي است وسيع و هموار، در دامنه كوهي به نام «جبل الرحمه» كه در جنوب شرقي مكه مابين «ثويه» و «عرنه»، «نمره» تا «ذي المجاز» قرار دارد. طول تقريبي اين صحرا دوازده كيلومتر و عرض آن ۵/۶ كيلومتر است. عرفات در ۲۱ كيلومتري مكه واقع شده و بخش عمده آن از حرم خارج مي‌باشد.

حضرت آدم (ع) در عرفات:

فَتَلَقي آدَمُ مِنْ رَبِّه كَلماتُ فتابَ عَليهِ اِنَّه’ هو التَّوابُ الرّحيمْ

آدم از پروردگارش كلماتي دريافت داشت و با آن بسوي خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذيرفت، چه او توبه پذير مهربان است.

طبق روايت امام صادق (ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنيا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گريان در حال سجود بود، جبرئيل بر آدم فرود آمد و پرسيد:

چرا گريه مي‌كني اي آدم؟

چگونه مي‌توانم گريه نكنم در حاليكه خداوند مرا از جوارش بيرون رانده و در دنيا فرود آورده است.

اي آدم به درگاه خدا توبه كن و بسوي او بازگرد.

چگونه توبه كنم؟

جبرئيل در روز هشتم ذيحجه آدم را به مني برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئيل به صحراي عرفات رفت، جبرئيل بهنگام خروج از مكه، احرام بستن را به او ياد داد و به او لبيك گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسيد تلبيه را قطع كرد و به دستور جبرئيل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و كلماتي را كه از پروردگار دريافت كرده بود به وي تعليم داد، اين كلمات عبارت بودند از:

خداوندا با ستايشت تو را تسبيح مي‌گويم سُبحانَكَ اللهُمَ وَ بِحمدِك

جز تو خدايي نيست لا الهَ الاّ اَنْتْ

كار بد كردم و بخود ظلم نمودم عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسي

به گناه خود اعتراف مي‌كنم وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبي اِغْفرلي

تو مرا ببخش كه تو بخشنده مهرباني اِنَّكَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحيمْ

آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشك مي‌ريخت، وقتيكه آفتاب غروب كرد همراه جبرئيل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نيز با كلماتي به دعا پرداخت و تا اينكه سر انجام بخشيده شد.



حضرت ابراهيم (ع) در عرفات

در صحراي عرفات، جبرئيل، پيك وحي الهي، مناسك حج را به حضرت ابراهيم (ع) نيز آموخت و حضرت ابراهيم (ع) در برابر او مي‌فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).

پيامبر اسلام (ص) در عرفات

و نيز دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام كلاس صحرايي پيامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرين آخرين سوره قرآن در صحراي عرفات بر پيغمبر (ص) نازل شد و پيغمبر اين سوره را كه از جامع‌ترين سوره‌هاي قرآن است و داراي ميثاق و پيمانهاي متعدد با ملل يهود، مسيحي و مسلمان و علماي آنها مي‌باشد، و قوانين و احكام كلي اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعليم فرمود.

در سال دهم هجري كه پيامبر آخرين حج خود را موسوم به حجه الوداع را انجام داد، در سرزمين عرفات براي مسلمانان خطبه اي بسيار مهم ايراد فرمود كه منشور حقوق بين المللي اسلام نام گرفته است. در اين خطبه، آن حضرت براي آخرين بار بر تمامي ارزشهاي جاهلي خط بطان كشيدند و خونهاي جاهلي را تمام شده و سنتهاي گذشته را مطرود ساخت. و طبق مشهور ميان محدثان پيامبر (ص) در چنين روزي سخنان تاريخي خود را در اجتماعي عظيم و با شكوه حجاج بيان داشت: … اي مردم سخنان مرا بشنويد! شايد ديگر شما را در اين نقطه ملاقات نكنم. شما به زودي بسوي خدا باز مي‌گرديد. در آن جهان به اعمال نيك و بد شما رسيدگي ميشود.

من به شما توصيه مي‌كنم هركس امانتي نزد اوست بايد به صاحبش برگرداند. هان اي مردم بدانيد ربا در آئين اسلام اكيداً حرام است. از پيروي شيطان بپرهيزيد. به شما سفارش مي‌كنم كه به زنان نيكي كنيد زيرا آنان امانت‌هاي الهي در دست شما هستند و با قوانين الهي برشما حلال شده اند.

هر مسلماني با مسلمان ديگر برادر است و مسلمانان جهان با يكديگر برادرند و چيري از اموال مسلمانان بر مسلمان ديگري حلال نيست مگر اين كه به طيب خاطر به دست آورده باشد.

تسبيحات حضرت رسول (ص) در روز عرفه:

سُبْحانَ الَّذى فِى السَّمآءِ عَرْشُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الاَْرْضِ حُكْمُهُ منزه است خدايى كه عرش او در آسمان و فرمان و حكمش در زمين است سُبْحانَ الَّذى فِى الْقُبوُرِ قَضآؤُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْبَحْرِ سَبيلُهُ منزه است خدايى كه در گورها قضا و فرمانش جارى است منزه است خدايى كه در دريا راه دارد سُبْحانَ الَّذى فِى النّارِ سُلْطانُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ منزه است خدايى كه در آتش دوزخ سلطنتش موجود است منزه است خدايى كه در بهشت رحمت او است سُبْحانَ الَّذى فِى الْقِيمَةِ عَدْلُهُ سُبْحانَ الَّذى رَفَعَ السَّمآءَ منزه است خدايى كه در قيامت عدل و دادش برپا است منزه است خدايى كه آسمان را بالا برد سُبْحانَ الَّذى بَسَطَ الاْرْضَ سُبْحانَ الَّذى لا مَلْجَاَ وَلا مَنْجا مِنْهُ اِلاّ اِلَيْهِ منزه است خدايى كه زمين را گسترد منزه است خدايى كه ملجا و پناهى از او نيست جز بسوى خودش.

امام حسين (ع) در عرفات

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: خداوند عزوجل زمين را از زير كعبه گسترش داد تا مني، سپس آن را از مني به سوي عرفات گسترانيد. پس زمين از عرفات است و عرفات از مني است و مني از كعبه است.

حضرت سيدالشهداء هنگامي كه از مدينه به سوي مكه حركت كرد، در روز عرفه در همين سرزمين دعايي خواند كه سرشار از مضامين توحيدي بسيار عالي است. اين دعا به دعاي امام حسين عليه السلام در روز عرفه مشهور است.

شايسته است كسي كه در سرزمين عرفات به سر مي‌برد، از جبل‌الرحمه بالا رفته و دعاي خاص آن را بخواند. سالار شهيدان، حسين بن علي (ع) در قسمت چپ آن كوه، رو به كعبه ايستاد و آن دعاي معروف را خواند. راز و سرّ بالا رفتن از جبل الرحمه، اين است كه انسان بداند خداوند متعال براي هر زن و مرد مؤمن و رئوف و رحيم است. بالاي جبل‌الرحمه رفتن، آدمي را به اين سر و راز و رمز، آشنا و عارف مي‌كند كه خداوند متعال، بر مرد و زن با ايمان و مسلمان رحمت و ولايت خاصي دارد.

خواندن دعاي عرفه امام حسين (ع) بسيار نيكو و عالي است. لكن مناجات با خدا تنها به خواندن دعاي عرفه نيست. خيلي خوب است كه انسان از معصوم ياد بگيرد كه چگونه با خدا سخن بگويد، و بلكه به همان بيان مناجات كند؛ ولي هنگامي كه نمي‌شود، كافي است كه در مسير رفت و برگشت دانشگاه زير لب با خدا حرف بزنيد؛ خيلي صميمي و ساده. در دل به ياد او باشيد و واقعاً از او استغفار كنيد و با خود عهد تازه‌اي ببنديد و با اين كار عرفه را به خوب درك نموده ايد

نهم ذيحجه روز عرفه است. خداوند متعال در اين روز به سه مكان و سه گروه از انسانها، توجه ويژه دارد:

۱. كربلا و زائران امام حسين (ع).

۲. صحراي عرفات (در نزديكي مكه) و حجاج بيت الله.

۳. هر جا از دنيا كه دستي به سوي او بلند شود و دلي بشكند.

برخي اعمال شب و روز عرفه

شب نهم از شب‎هاي متبرك و شب مناجات با قاضى الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است. عبادت در اين شب، اجر صد و هفتاد سال عبادت را دارد.


۱. در شب وروز عرفه پس بگو: سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَكْبَرُ۱۰۰ مرتبه منزه است خدا و حمد از آن خدا است و معبودى جز خدا نيست و خدا بزرگتر از توصيف است و بخوان توحيد ۱۰۰مرتبه و آية الكرسى ۱۰۰ مرتبه و صلوات بر محمّد و آل محمّد ۱۰۰مرتبه و بگو لااِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيى وَيُميتُ معبودى جز خدا نيست يگانه اى كه شريك ندارد پادشاهى خاص او است و از آن او است حمد زنده كند و بميراند وَيُميتُ وَيُحْيى وَهُوَ حَىُّ لا يَموُتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ َهُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ و بميراند و زنده كند و او است زنده اى كه نميرد هرچه خير است بدست او است و او بر هر چيز قَديرٌ ده مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَاَتوُبُ اِلَيْهِ ده مرتبه توانا است آمرزش خواهم از خدايى كه معبود بحقى جز او نيست كه زنده و پاينده است و بسويش توبه كنم يا اَللّهُ ده مرتبه يا رَحْمنُ ده مرتبه يا رَحيمُ ده مرتبه يا بَديعَ السَّمواتِ وَالاْرْضِ يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ ده مرتبه يا حَىُّ يا قَيُّومُ ده مرتبه يا حَنّانُ يا مَنّانُ ده مرتبه يا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ ده مرتبه آمينَ ده مرتبه.

۲. احيا و نماز و عبادت در شب عرفه

۳. دعا در شب عرفه (كه گفته شده است مستجاب مي‌گردد).

۴. زيارت امام حسين (ع) در شب عرفه.

۵. مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين (ع) در روز و شب عرفه.

۶. روزه روز عرفه (اگر سبب ضعف و مانع از دعا و مناجات نشود).

۷. پس چون وقت زوال شد زير آسمان رَوَد و نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو به عمل آورد و چون فارغ شود دو ركعت نماز اقامه كند. در ركعت اول بعد از حمد، توحيد و در دوم بعد از حمد، قُل يا اَيُّهَا الْكافِروُنَ خوانده شود. و بعد از آن چهار ركعت نماز گزارد كه در هر ركعت بعد از حمد، توحيد پنجاه مرتبه بخواند. كه اين نماز، همان نماز حضرت اميرالمؤمنين (ع) است.

۸. قرائت دعاي عرفه امام حسين عليه السلام (كه بهتر است بعد از نماز عصر باشد).

۹. قرائت دعاي عرفه امام سجاد عليه السلام (كه در صحيفه سجاديه موجود است).

۱۰. زيارت امام حسين (ع) در روز عرفه.

۱۱. زيارت حضرت اباالفضل العباس (س) در روز عرفه.

۱۲. اعتراف و اقرار به گناهان.

۱۳. بعد از نماز عصر پيش از آن كه مشغول به خواندن دعاهاى عرفه شود در زير آسمان دو ركعت نماز بجا آورد و نزد حق تعالى به گناهان خود اعتراف و اقرار كند تا به ثواب عرفات رستگار شود و گناهانش آمرزيده گردد. دو ركعت نماز كه در ركعت اوّل بعد از حمد، سوره توحيد و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره كافرون خوانده مي‌شود. سپس چهار ركعت نماز كه در هر ركعت بعد از حمد، پنجاه مرتبه سوره توحيد (اين نماز در واقع همان نماز حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام است).

۱۴دعاي ام داود خوانده شود.

۱۵. در آخر روز عرفه اين دعا خوانده شود:

يا رَبِّ اِنَّ ذُنُوبى لا تَضُرُّكَ وَاِنَّ مَغْفِرَتَكَ لى لا تَنْقُصُكَ فَاَعْطِنى ما لا

پروردگارا همانا گناهان من زيانى به تو نزند و محققاً آمرزش تو از من نقصانى به تو نرساند پس عطا كن به من

يَنْقُصُكَ وَاغْفِرْ لى ما لايَضُرُّكَ و ايضا بخوان: اَللّهُمَّ لا تَحْرِمْنى خَيْرَ ما

آنچه را نقصانت نرساند و بيامرز برايم آنچه را زيانت نزند خدايا محرومم مكن از آن خيرى كه

عِنْدَكَ لِشَرِّ ما عِنْدى فَاِنْ اَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنى بِتَعَبى وَ نَصَبى فَلا

نزد تو است بخاطر آن شرى كه در پيش من است اگر تو به رنج و خستگيم رحم نمى كنى پس

تَحْرِمْنى اَجْرَ الْمُصابِ عَلى مُصيبَتِهِ

محرومم مدار از پاداش مصيبت ديده اى بر مصيبتش.

۱۶. دعاي مشلول خوانده شود.


***********************

سلام حاجي

دلخوش از آنيم كه حج ميرويم

غافل از آنيم كه كج ميرويم

كعبه به ديدار خدا ميرويم

او كه همين جاست كجا مي‌رويم

حج به خدا جز به دله پاك نيست

شستن دل از دل غمناك نيست

دين كه به تسبيح و سر و ريش نيست

هركه علي گفت كه درويش نيست

صبح به صبح در پي مكرو فريب

شب همه شب ناله وامن يجيب