به گزارش گروه دين و انديشه پايگاه اطلاع رساني حج، شيعيان و ايرانيان براي به نمايش گذاشتن وحدت جهان اسلام به شركت در نمازهاي جماعت در مسجد النبي و مسجد الحرام سفارش شده اند اما يكي از صحنه هايي كه در چنين اماكني با آن مواجه مي‌شوند، دست بسته نماز خواندن از سوي اهل سنت است. متاسفانه گاهي مشاهده مي‌شود كه مبلغان وهابي، با هدف تشكيك در عقايد پيروان اهل بيت عليهم السلام، شبهاتي را نسبت به عقايد و رفتار مذهبي شيعيان وارد مي‌كنند كه از جمله اين موارد، سوال درباره تكتف يعني دست روي دست گذاشتن هنگام نماز خواندن است.

آنها كه خود را بدون چون و چرا پيرو سنت پيامبر مي‌دانند، تصور مي‌كنند كه اين رويه شيعيان برخلاف سنت پيامبر است، حال آنكه آنها بايد به اين سوال پاسخ دهند كه چرا در اين زمينه به سنت پيامبر عمل نمي‌كنند زيرا طبق منابع اهل سنت، پيامبر اين گونه نماز نمي‌خواند.

* مذاهب اهل سنت نيز در اين زمينه اتفاق نظر ندارند

براي توضيح اين مطلب بايد گفت كه در حال حاضر، پيروان سه مذهب از چهار مذهب اهل سنت دست بسته نماز خواندن را لازم مي‌دانند و ازنظر مالكي ها، نمازگزار مجاز است كه با دست باز نماز بخواند. از اين روتكتف (يعني دست راست روي دست چپ گذاشتن در حال قيام نماز) از جمله مسائل اختلافي بين خود مذاهب چهار گانهٔ اهل سنت از طرفي و با مذهب اهل بيت (ع) از جانب ديگراست. بنابراين:

۱ حنفيه، شافعيه و حنابله آن را از سنت مي‌دانند ولي مالكي‌ها نه [۱]
۲ مالك به جواز اين كار در نمازهاي مستحبي و كراهت آن در نماز واجب حكم نموده همانطور كه ابن رشد قرطبي از امام خود مالك نقل كرده است. [۲]
۳ قول سوم تخيير بين وضع (دست روي دست گذاشتن) و ارسال (رها كردن دست) است! اين قول را نووي از اوزاعي روايت كرده است. [۳]
۴ راي چهارم حرمت و مبطليت اين كار براي نماز است كه راي مشهور اماميه (شيعه) در مسئله است و حتي سيد مرتضي قائل به اجماع در اين زمينه است. [۴]

* چهار دليل محكم شيعه براي اثبات ديدگاه خود

اما دلايل پيروان اهل بيت عليهم السلام براي رد تكتف چيست؟ دليل اول بر رد تكتف اين است كه رسول گرامي اسلام (ص) نيز اين كار را در نماز انجام نمي‌داد. ابن رشد قرطبي از علماي اهل سنت مي‌گويد: «درباره دست روي دست گذاشتن در نماز ميان علما اختلاف شده است. مالك آن را در نمازهاي واجب، مكروه ولي در نمازهاي مستحب اجازه داده اما بعضي ديگر جزو آداب و سنن نماز دانسته اند و اين نظر جمهور اهل سنت است. سبب اين اختلاف نظر اين است كه رواياتي صحيح به ما رسيده است كه نماز خواندن پيامبر (ص) را توصيف مي‌كند و در آن نقل نشده است كه پيامبر (ص) دست راست را روي دست چپ مي‌گذاشت». [۵]

دليل دوم: ضعف ادله جمهور اهل سنت است. مهم‌ترين دليل آنان چند روايت است كه همه آنها از نظر سندي ضعيف هستند. واز اين رو قابل اعتماد نيستند. براي مثال: در روايت بخاري آمده است: ابوحازم از سهل بن سعد نقل مي‌كند كه مردم مامور مي‌شدند مردان در نماز دست راست خود را بر ذراع چپ قرار دهند. ابوحازم مي‌گويد: اين مطلب را صحيح نمي‌دانيم مگر اينكه امر كنندۀ آن پيامبر (ص) باشد. [۶]

- نكته مهم در اين روايت اين پرسش است كه چه كسي مردم را امر به اين عمل مي‌كرده است؟ آيا پيامبر (ص) بوده يا كسي ديگر معلوم نيست فقط ابوحازم چنين احتمالي را داده كه گوينده رسول خدا (ص) بوده از اين رو قابل استناد براي چنين حكمي نيست. به همين جهت دو تن از علماي اهل سنت يعني «عيني» شارح بخاري مي‌گويد: اين روايت مرسل است. [۷] سيوطي نيز همين نظر را دارد. [۸]

همچنين در روايت مسلم آمده است كه وائل مي‌گويد: پيامبر (ص) را ديدم كه هنگام خواندن نماز دست هايش را بالا برد و تكبير گفت. آن گاه پيراهنش را به خود پيچيده و دست راست را روي دست چپ گذاشت و هنگامي كه خواست به ركوع رود دو دستش را از ميان پيراهن بيرون آورد و تكبير گفت و ركوع كرد. [۹]

-در سند اين حديث علقمه بن وائل از پدرش روايت مي‌كند كه اهل سنت آن را مرسل مي‌دانند. براي نمونه ابن حجر از ابن معين نقل مي‌كند: «علقمه بن وائل عن ابيه مرسل» [۱۰]

از طرفي به روايت نمي‌توان استدلال نمود زيرا وجه اين كار پيامبر معلوم نيست كه چرا چنين نمود؟ آيا به جهت سرما پيراهن را به خود پيچيد و دست‌ها را روي هم گذارد ويا به عنوان يك امر مستحب چنين نمود وقتي دو احتمال در آن رفت قابليت استدلال را ندارد.

روايات ديگر: در منابع اهل سنت از علي (ع) نقل شده: من السنه في الصلاه وضع الكف علي الاكف تحت السره «در حال نماز قرار دادن كف دست در كف دست ديگر زير ناف از سنت است. نووي شافعي پس از نقل روايت مي‌گويد: دارقطني و بيهقي وديگران اين روايت را نقل كرده اند وبر ضعيف بودن آن اتفاق كرده اند زيرا راوي آن عبدالرحمن بن اسحاق واسطي است كه به اتفاق امامان جرح وتعديل ضعيف است [۱۱]. روايت ديگر از عائشه نقل شده: ثلاثه من النبوه…وضع اليد اليمني علي اليسري في الصلاه [۱۲]» سه چيز از نبوت است…قرار دادن دست راست بر دست چپ.

اين روايت نيز ضعيف است زيرا نووي مي‌گويد: راوي اين حديث محمد بن ابان انصاري است و مجهول مي‌باشد زيرا بخاري در باره اش گفته در بين راويان از عائشه چنين كسي شناخته نشده است [۱۳].

دليل سوم: بر رد تكتف اختلاف مذاهب چهار گانه اهل سنت در چگونگي قرار دادن دست‌ها و محل آن است به همين جهت در بين فقهاي اهل سنت اختلاف است برخي مي‌گويند بايد دستها را دربالاي ناف قرار داد برخي مي‌گويند در زير ناف برخي مي‌گويند براي مردان زير ناف و براي زنان روي سينه مستحب است و… در چگونگي قرار دادن دو دست نيز چنين اختلافي وجود دارد [۱۴] اين اختلافات به اين جهت است كه روايت معتبري كه بيانگر انجام چنين كاري توسط پيامبر (ص) باشد وجود ندارد.

دليل چهارم: براي رد تكتف اين است كه اهل بيت پيامبر اكرم (ص) از آن نهي مي‌كردند. براي مثال محمد بن مسلم از امام صادق (ع) يا امام باقر (ع) نقل مي‌كند كه به آن حضرت عرض كردم: شخصي دست راستش را در حال نماز روي دست چپ خود مي‌گذارد؟ حضرت فرمود: اين همان تكفير است كه نبايد انجام داده شود. [۱۵]

زراره هم از امام باقر (ع) نقل مي‌كند كه فرمود: بر تو باد به اقبال در نماز. از قرار دادن دست راست روي دست چپ پرهيز كن، زيرا اين عمل از كارهاي مجوس است. [۱۶]

بنابر بعضي نقل‌ها دست روي دست گذاشتن كار اسيران عجم بود كه خليفه دوم اين كار را پسنديد و دستور داد مسلمانان در نماز چنين كنند. [۱۷]

با وجود روايات صحيح السندي كه از اهل بيت (ع) به ما رسيده است حداقل چيزي كه مي‌توان گفت اين است كه تكتف بر سر دو راهي سنت و بدعت قرار دارد. بي شك ترك تكتف براي احتمال بدعت آن احسن است؛ زيرا بر اساس قاعده مشهور نزد عقلا و اصوليين «دفع مفسده اولي از جلب منفعت» است.

* رد دليل علماي اهل سنت

برخي علماي اهل سنت پس از آن كه نتواستند دليل شرعي معتبر و قانع كننده اي براي استحباب تكتف بيابند به برخي وجوه ذوقي و استحساني تمسك كرده اند. نووي در كتاب المجموع مي‌نويسد: اصحاب مي‌گويند قراردادن دست روي دست بهتر از بيهوده كاري در نماز بوده و به تواضع و تضرع نزديك‌تر است. [۱۸]

در پاسخ اين استدلال بايد گفت اگر قرار باشد كه شريعت به اين صورت از ذوقيات و استحسانات ثابت شود دين ضايع مي‌شود. وظيفه انسان در مقابل شريعت تعبد محض است. از طرفي به غير از خليفهٔ دوم كدام صحابي قائل به چنين چيزي بوده است؟


۱-الفقه علي المذاهب الاربعه ج۱ص۲۱۷.
۲. ابن رشد، محمد بن احمد، بداية المجتهد، ج ۱، ص ۱۴۰. قم، شريف رضي، ۱۴۰۶.
۳. نووي، المجموع، ج ۳ ص ۳۱۲.
۴-علم الهدي، سيد مرتضي. الانتصار، ص، ۱۴۲ قم، دفتر انتشارات اسلامي.
۵-، بداية المجهد، ج ۱، ص ۱۴۰: اختلف العلماء في وضع اليدين احدهما علي الاخري في الصلاه فَكَرِهَ ذلك مالك في الفرض و اجازة في النفل و راي قوم ان هذا من سنن الصلاه و هم الجمهور و السبب في اختلافهم انه قدجاءت آثار ثابته نقلت فيها صفة صلاته عليه الصلاه و السلام و لم ينقل فيها انه كان يضع يده اليمني علي السيري و ثبت ايضا انّ الناس كانوا يومرون بذلك.
۶-صحيح بخاري، ج ۱، ص ۲۰۳، كتاب الاذان، باب ۸۷باب وضع اليمني علي اليسري ح۷۴۰.
۷- عمدة القاري، ج ۵، ص ۲۷۸.
۸-. التواشيح علي الجامع الصحيح، ج ۱، ص ۴۶۳.
۹ صحيح مسلم، كتاب الصلاه ص۱۹۹باب (۱۵) ح ۷۸۲
۱۰. تهذيب التهذيب، ج ۷ص۲۴۷. .
۱۱- نووي، المجموع، ج ۳ ص ۳۱۲
۱۲- بيهقي، سنن الكبري، ج۲ص۲۸.
۱۳- نووي، المجموع، ج ۳ ص ۳۱۳
۱۴- الفقه علي المذاهب الاربعه ج۱ص۲۱۷.
۱۵- وسائل الشيعه، ج ۷، ص۲۶۶، كتا ب الصلاه، باب۱۵ از ابواب قواطع الصلاة، ح۹۲۹۵.
۱۶- همان، ح ۹۲۹۶.
۱۷- نجفي، محمد حسن، جواهر الكلام، ج ۱۱، ص۱۹تهران، دارالكتب الاسلاميه، دوم ۱۳۶۵.
۱۸- المجموع، ج ۳، ص ۳۱۳.