وقتي زائران ايراني براي نخستين بار وارد مسجدالنبي(ص) مي‌شوند و نمازشان را به جماعت اقامه مي‌كنند، تفاوت‌هايي در انجام فريضه نماز مشاهده مي‌كنند كه قطعا براي آنها سوال برانگيز است.
به گزارش خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج، برخي از موارد اختلافي كه لازم است زائران با آنها آشنا باشند به اين شرح است.
۱. خواندن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم در نماز:
در نمازهاي جماعت، در قرائت حمد و سوره توسط امام جماعت بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم را نمي‌شنويم و اين سوال مطرح مي‌گردد كه چرا آنان در نماز بسم‌الله را نمي‌خوانند؟
اهل‌سنت درباره خواندن بسم‌الله در نماز، ديدگاه متفاوتي با شيعه دارند؛ از نظر شيعه بسم‌الله جزئي از سوره است و بايد خوانده شود و مستحب است كه حتي در نمازهايي كه آهسته خوانده شود، بسم‌الله در نماز بلند خوانده شود و اين يكي از شعائر شيعه است.
ولي بسياري از اهل‌سنت، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم را جزء سوره نمي‌دانند. حنفي‌ها و حنبلي‌ها در عين حال كه آن را جزء سوره نمي‌دانند اما خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب مي‌دانند؛ ولي به نظر آنها اگرچه نماز جهري باشد مانند نمازهاي مغرب و عشاء بايد بسم‌الله آهسته خوانده شود.
به حكم اينكه امام جماعت‌هاي مكه و مدينه تابع فقه حنبلي هستند بسم‌الله را در نمازها به صورت آهسته مي‌خوانند و لذا شنيده نمي‌شود.
۲. گفتن آمين پس از قرائت نماز:
از نظر فقهاي اهل سنت براي امام جماعت و مامومين مستحب است كه در نمازهايي كه بلند خوانده مي‌شود پس از اتمام سوره حمد همگي آمين بگويند.
از نظر فقه شيعه گفتن آمين پس از حمد جايز نيست و موجب باطل شدن نماز مي‌شود و در روايات متعددي از ائمه معصومين (ع) گفتن آمين پس از سوره حمد منع شده است.
۳. خواندن نماز بصورت دست‌بسته:
اهل سنت در قيام نماز دست راست خود را روي دست‌چپ مي‌گذاردند و هر دو دست را روي ناف يا بالاي آن قرار مي‌دهند البته در اين مسئله ميان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف‌نظر وجود دارد. حنفي، شافعي و حنبلي اين كار را لازم و يكي از سنت‌هاي نماز مي‌دانند ولي مالكي آن را لازم و سنت نمي‌دانند.
از نظر شيعه و مكتب فقهي اهل‌بيت (ع) اين كار بدعت و حرام است و نماز را باطل مي‌كند و از آن‌جا كه بعضي از اهل‌سنت نيز با دست باز نماز مي‌خوانند، در اين مسئله، مشكلي براي شيعه وجود ندارد.
۴. برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام نماز:
شافعي‌ها و حنفي‌ها و حنبلي‌ها عقيده دارند كه مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند آن هم به اندازه‌اي كه از پشت‌سر صورت او ديده شود. مالكي‌ها نيز اين كار را مستحب مي‌دانند ولي آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند.
۵. قنوت:
از نظر فقه شيعه، قنوت، در ركعت دوم تمام نمازها، مستحب است ولي اهل سنت معتقدند كه قنوت در نماز در حالي مستحب است كه بلا و مصيبتي بر ديگر، كه در چنين حالتي مستحب است قنوت بخوانند و براي رفع آن بلا از مسلمانان دعا كنند. آنها اين قنوت را القنوت‌عندالنازعه مي‌نامند و در غير اين صورت قنوت نمي‌خوانند.
از نظر شيعه قنوت واجب نيست بنابراين ترك آن اگرچه از روي عمد باشد اشكالي در نماز ايجاد نمي‌كند.
۶. عبور از مقابل نمازگزار:
از نظر اهل‌سنت عبور كردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتي در بعضي از كتاب‌هاي حديثي آنان آمده است كه نمازگزار بايد مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگرچه اين كار به درگيري بكشد، و كسي كه از مقابل نمازگزار عبور مي‌كند شيطان است. به همين جهت وقتي در مكه يا مدينه از مقابل كسي كه نماز مي‌گذارد، عبور كنيد با اعتراض شديد او و ديگران روبرو مي‌شويد و حتي ممكن است براي اين كار خشونت هم نشان بدهند. بنابراين زائران ايراني بايد به اين مسئله توجه داشته باشند.
از نظر شيعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نيست ولي مستحب است كه نمازگزار حايلي مانند عصا يا تسبيح يا چوب يا ريسمان قرار دهد تا ميان او و كساني كه از مقابل او عبور مي‌كنند قرار گيرد و اين از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوي خداست.
۷. اذان و اقامه:
يكي از چيزهايي كه براي زائران در مكه و مدينه سوال‌برانگيز است، زمان و كيفيت اذان و اقامه است.
از نظر اهل‌سنت، اذان گفتن براي نماز صبح پيش از رسيدن وقت آن يعني پيش از طلوع‌فجر مستحب است و لذا آنان حدود بيش از طلوع‌فجر اذان مي‌گويند كه در حقيقت اعلام وقت نافله است تا مردم براي خواندن نماز صبح آماده شوند و بيش از آن نمازهاي نافله را بخوانند.
و چون وقت نماز صبح مي‌رسد يكبار ديگر اذان مي‌گويند و اين اذان براي اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است و پس از آن اقامه مي‌گويند. بنابراين براي نماز صبح دوبار اذان و يكبار اقامه گفته مي‌شود. از نظر فقهاي شيعه اذان بايد پس از داخل شدن وقت گفته شود.
اهل‌سنت جمله حي‌علي خيرالعمل را در اذان صبح نمي‌گويند. در برخي از كتاب‌هاي آنان آمده است كه در زمان پيامبراسلام و زمان خليفه اول اين جمله در اذان گفته مي‌شد و خليفه دوم از آن نهي كرد و دستور داد در اذان صبح به جاي اين جمله دوبار بگويند: الصلوه خير من النوم
۸. شركت در نماز جماعت:
شركت در نماز جماعت از نظر فقه شيعه مستحب موكد است و فضيلت بسياري براي آن ذكر شده است.
در روايتي از پيامبر اسلام (ص) نقل شده است: كسي كه براي نماز جماعت به سوي مسجدي مي‌رود براي هر قدم او هفتاد هزار حسنه نوشته مي‌شود.
با اين حال از ديدگاه شيعه شركت در نماز جماعت واجب نيست ولي از نظر برخي از مذاهب اهل سنت شركت در نماز جماعت واجب است. به عنوان مثال خنفي‌ها و حنبلي‌ها آن را واجب عيني و برخي از اهل سنت آن را واجب كفايي مي‌دانند. با توجه به اهميت نماز جماعت لازم است كه حجاج محترم در نمازهاي جماعت به‌خصوص نماز جماعت‌هاي مسجدالحرام و مسجدالنبي شركت كنند و به هنگام اقامه نماز جماعت از تردد در خيابان و بازارها جداً خودداري كنند.
۹. اتصال در نماز جماعت:
از ديدگاه شيعه صفوف نماز جماعت بايد به يكديگر اتصال داشته باشد و فاصله ميان دو صف نبايد بيشتر از يك گام باشد ولي از نظر اهل‌سنت اگر صفوف نماز با يكديگر تا سيصد ذراع فاصله داشته باشد اشكال ندارد مشروط بر اين كه ماموم از حالات امام اطلاع داشته باشد مثلاً صداي او را بشنود و يا به‌وسيله مكبر از حالات او باخبر باشد. البته لازم است حجاج به هنگام شركت در نماز جماعت در محلي قرار بگيرند كه فاصله‌اي ميان آنها و صف‌هاي جلو نباشد.
۱۰. خواندن سوره كامل پس از حمد:
در ركعت اول و دوم نماز پس از قرائت سوره حمد لازم است كه مقداري از قرآن خوانده شود.
از نظر شيعه بايد يك سوره كامل قرائت شود وبايد در اول سوره بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم خوانده شود ولي اهل‌سنت معتقدند كه خواندن سوره كامل لازم نيست بلكه خواندن چند آيه از يك سوره هم كفايت مي‌كند و در اينكه چه مقدار بايد خوانده شود ميان آنها اختلاف‌نظر وجود دارد.
شافعي‌ها و مالكي‌ها عقيده دارند كه خواندن يك آيه و حتي قسمتي از يك آيه كفايت مي‌كند و حنفي‌ها معتقدند كه بايد آيه طولاني باشد و اگر كوتاه باشد بايد حداقل سه آيه خوانده شود و البته معتقدند بايد آياتي خوانده شود كه معناي كامل و مستقلي دارد و مربوط به قبل و بعد نباشد.
۱۱. خواندن سوره‌هاي سجده‌دار در نماز:
از نظر فقه شيعه خواندن چهار سوره از سوره‌هاي قرآن كه به آنها عزائم گفته مي‌شود و در آنها آيه سجده واجب وجود دارد در نماز صحيح نيست و نماز را باطل مي‌كند؛ ولي اهل سنت اين كار را صحيح مي‌داند و گاهي در نماز صبح روز جمعه، امام جماعت پس از قرائت سوره حمد قسمتي از سوره سجده‌دار را مي‌خواند و وقتي به آيه سجده مي‌رسد از حالت قيام به سجده مي‌رود، سپس قيام مي‌كند و بقيه آيات را مي‌خواند و مردمي هم كه اقتداء كرده‌اند همراه با او چنين مي‌كنند.
بنابراين اگر زائران چنين حالتي را مشاهده كردند لازم است از آنان پيروي كنند و بدانند كه آن سجده، سجده واجب براي تلاوت آيه سجده است و چون از نظر فقه شيعه خواندن اين سوره‌ها در نماز جايز نيست، لازم است به نحوي آن را جبران كنند. (رجوع به مرجع‌تقليد خود)
۱۲. جلسه استراحت پس از انجام دو سجده:
از نظر فقهاي شيعه در هر ركعتي از نماز پس از تمام شدن دو سجده احتياط اين است كه نمازگزار بنشيند و پس از استقرار كامل، براي ركعت بعدي از جا برخيزد. اين نشستن را جلسه استراحت مي‌گويند، يعني نشستن براي استراحت. ولي اهل‌سن، نشستن پس از دو سجده را لازم نمي‌دانند و مستقيماً از سجده به ركعت بعدي برمي‌خيزند.
۱۳. خواندن نماز مستحبي پس از نماز صبح و عصر:
از نظر اهل‌سنت پس از اداي نماز صبح و عصر خواندن نماز مستحبي وارد نشده است و بر اين اساس اهل‌سنت پس از نماز صبح و عصر نماز ديگري نمي‌خوانند و حتي گاهي مانع از نماز خواندن ديگري مي‌شوند. ولي از نظر فقه‌شيعه هيچ محدوديتي براي خواندن نماز مستحبي يا نماز قضا وجود ندارد و انسان در هر زماني مي‌تواند با خداي خود از طريق نماز ارتباط برقرار كند.
با اين حال توصيه مي‌شود در حرمين شريفين پس از نماز صبح و عصر، نماز مستحبي خوانده نشود تا از مجادله و گفت‌و‌گوي‌هايي كه گاه به مشاجره مي‌انجامد پيشگيري شود.
۱۴. نماز ميت:
اغلب پس از تمام شدن نماز جماعت در حالي كه هنوز صف‌هاي جماعت به هم نخورده است، نماز ديگري به صورت ايستاده با جماعت خوانده مي‌شود. اين نماز ميت است كه معمولاً پس از نمازهاي واجب بر مردگان خوانده مي‌شود. توصيه مي‌شود كه زائران ايراني در جهت حفظ نظم صفوف نماز و البته حفظ وحدت مسلمين، اين نماز كوتاه را هم با جماعت بجا بياورند و صفوف را ترك نكنند.