عرفه از زمان امتحان بزرگ ابراهیم خلیل (س) تا دوران آزمون بزرگ نواده ابراهیم و اسماعیل سده نخست پس از هجرت حسین بن علی (ع) محل آغاز بزرگ ترین وقایع بود. ابراهیم در عرفه به معرفت رسید و حسین از عرفه به شهادت سلام داد و زمین تفتیده این میعادگاه حاجیان در خود بخش بزرگی از تاریخ بشر را جای داده است.

گروهی گفته اند حضرت آدم و حوا بعد از هبوط به زمین و بعد از آنکه مدتی ازهمدیگر جدا افتادند در این صحرا به هم رسیدند و با هم آشنا شدند و گروهی دیگر نیز معتقدند عرفات به معنای آشنایی است و این امر بدان علت است که ابراهیم نبی در این مکان برای قربانی کردن حضرت اسماعیل خواب دید و به وظیفه خود آشنا و عارف شد و یا اینکه حضرت جبرئیل در روز عرفه بر ابراهیم نبی وارد شد و مناسک حج را به او آموخت و او را با اعمال این روز آشنا کرد. اما محکم‌تر از همه اینها، حدیثی از امام صادق (ع) است که فرمود: جبرئیل روز عرفه بر ابراهیم فرود آمد و به او گفت: به گناهانت اعتراف کن و مناسک را بشناس و لذا چون او اعتراف کرد آنجا را عرفات نامیدند.

صحرای با عظمت و مقدس عرفات در سال دهم هجری شاهد حجه الوداع یا آخرین حج پیامبر (ص) بود که یکی از حوادث مهم در تاریخ اسلام به شمار می رود و پیامبر اسلام (ص) در «نمره» در نزدیکی عرفات خطبه مشهوری خواندند که از آن به عنوان حقوق بین المللی اسلام یاد کرده‌اند. در این خطبه، رسول الله (ع) برای آخرین بار بر تمامی ارزشهای جاهلی خط بطان کشیدند و خونهای جاهلی را تمام شده و سنتهای گذشته را مطرود ساخت.

امام صادق(ع) درباره عظمت عرفه می‌‌فرماید: «مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلی مِثلِهِ مِن قابِلٍ الّا أن یَشهَدَ عَرَفَةَ؛ کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نشود، مگر آن که در عرفه حاضر شود.» و بر همین اساس در این روز اعمالی چون غسل، روزه، خواندن دعای عرفه پس از نماز عصر، زیارت سیدالشهداء (ع)، قرائت دو رکعت نماز زیر سقف آسمان مستحب است.

حضرت سیدالشهداء هنگامی که از مدینه به سوی مکه حرکت کرد، در روز عرفه در همین سرزمین دعای عرفه را خواند که سرشار از مضامین توحیدی کم نظیر است که مهم ترین مستحبات این روز بزرگ محسوب می‌شود که به باور بسیاری از علمای شیعه و سنی، هرچند عید خوانده نمی‌شود اما جزو اعیاد مسلمانان است.