«وَأَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأتُوكَ رِجالا وَعَلي كُلِّ ضامِر يَأْتِيْنَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميق ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوْفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيْقِ» (الحجّ ۲۹ ۲۷)

«و در ميان مردم انجام مناسك حج را صدا زن تا از هر سو مردم پياده و سواره، از راه دور و نزديك به سوي تو آيند. سپس مناسك حج را به انجام رسانند و به نذرهاي خود وفا كنند و به طواف خانه عتيق بپردازند.»

گروه دين و انديشه پايگاه اطلاع رساني حج - حج همان‌گونه كه توحيد، نبوت، امامت و معاد را دارد، نماز، روزه، جهاد، تولّي و تبري و نيز ديگر امور، همانند خلوت و جلوت، ذكر و تفكر، سكوت و فرياد، عزلت و اجتماع و ظاهر و باطن، همه را دارد و در يك كلام مي‌توان گفت كه «حج بخشي از آثار فقهي، فلسفي، اخلاقي، عرفاني و… را به خود اختصاص داده است.»

تمام اعمال حج از احرام تا رمي جمرات، از عبادات است و مانند نماز و ساير عبادات بايد به قصد قربت و اطاعت امر خداوند انجام شود. وقتي انسان براي اعمال حج محرم شد، انجام تعدادي از كارها بر او حرام مي‌شود.

* اولين عمل از اعمال حج، مانند اعمال عمره با احرام و نيت حج تمتع آغاز مي‌شود. زائران بيت‌الله‌الحرام به دليل كثرت جمعيت و شلوغي راه كه احتمال نرسيدن به موقع به عرفات است، روز هشتم - فردا- در شهر مكه (مستحب است در حجر اسماعيل يا نزد مقام ابراهيم محرم شوند) مُحرم مي‌شوند و به عنوان دومين عمل از اعمال حج شب عرفه به عرفات مي‌روند، هرچند اگر روز نهم هم مُحرم شوند و بروند و پيش از ظهر روز نهم به عرفات برسند، مانع ندارد.

* وقوف در مشعرالحرام، سومين عمل از اعمال حج است كه طي آن زائران بعد از مغرب روز نهم ذي‌الحجه (شب عيد قربان) از عرفات خارج مي‌شوند و براي انجام عملي ديگر از اعمال حج به طرف مشعرالحرام (مُزدلفه) حركت مي‌كنند.

وقتي حاجيان به مشعرالحرام رسيدند، وقت وقوف، از طلوع فجر عيد قربان است تا طلوع خورشيد و احتياط آن است كه از وقت رسيدن به مشعر در شب قصد وقوف كند.

* رمي جمره عقَبه، چهارمين عمل از اعمال حج است كه پس از طلوع آفتاب روز دهم ذي‌الحجه (عيد قربان) حجاج براي انجام بقيه اعمال حج از مشعرالحرام بيرون مي‌آيند و روانه مِنا (سرزميني واقع بين دو رشته كوه، نزديك مشعرالحرام) مي‌شوند و اولين عمل از اعمال منا را كه رمي جمره عقبه است انجام مي‌دهند.

در آخر منا سه ستون سنگي وجود دارد كه اولين ستون، «جمره اُولي» و دومين آنها «جمره وُسطي» و سومي را «جمره عُقبي يا عَقَبه» مي‌نامند؛ بنابراين اولين كار واجب در روز عيد قربان زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است.

هفت سنگ بايد به ستون بخورد، ولي لازم نيست پشت سر هم باشد.

البته بانوان، كودكان، بيماران و پيرمردان مي‌توانند، شب عيد قربان پس از نصف شب و قبل از اذان از مشعرالحرام خارج شوند و اگر نمي‌توانند رمي جمره را در روز انجام دهند، مي‌توانند همان شب رمي جمره عقبه را انجام دهند.

* قرباني‌كردن پنجمين عمل از اعمال حج است. حجاج پس از سنگ زدن به جمره عَقبه، براي انجام يكي ديگر از واجبات حج، به قربانگاه مي‌روند و يك شتر، يا گاو، يا گوسفند قرباني مي‌كنند.

* حلق يا تقصير ششمين عمل از اعمال حج است؛ به‌گونه‌اي كه پس از قرباني، حاجي بايد حلق كند، يعني موهاي سر خود را بتراشد، يا تقصير كند، يعني مقداري از مو و ناخن خود را بچيند.

با انجام اين عمل تمام محرمات احرام بر او حلال مي‌شود، به جز حرام بودن زن و مرد بر يكديگر و استفاده از بوي خوش، كه آنها هم با انجام بقيه اعمال حلال خواهد شد و در برخي موارد صيد نيز حرام است؛ بنابراين، پس از تراشيدن سر يا تقصير مي‌تواند لباس احرام را بيرون آورد و لباس معمولي خود را بپوشد.

مرداني كه سال اول حج آنهاست، بنا بر احتياط واجب بايد سر بتراشند و تقصير كفايت نمي‌كند، ولي افرادي كه بار اول آنها نيست مي‌توانند تقصير كنند يا سر بتراشند.

* طواف حج هفتمين عمل از اعمال حج است كه پس از انجام اعمال مِنا در روز عيد قربان، حاجي بايد بار ديگر براي انجام پنج عمل از اعمال حج به مكه برگردد؛ گرچه وقت اين اعمال تا پايان ماه ذي‌الحجه است و مي‌تواند در مِنا بماند براي بقيه اعمالي كه در مِنا شب‌ها و روزهاي يازدهم و دوازدهم انجام مي‌شود و بعدازظهر روز دوازدهم از منا خارج شود و براي بقيه اعمال به مكه بيايد.

اما پنج عملي كه در مكه بايد انجام شود، عبارتند از: طواف حج (هفتمين عمل حج)، نماز طواف حج (هشتمين عمل حج)، سعي بين صفا و مروه (نهمين عمل حج)، طواف نساء (دهمين عمل حج) و نماز طواف نساء (يازدهمين عمل حج).

* نماز طواف حج به عنوان هشتمين عمل از اعمال حج پس از انجام طواف حج انجام مي‌شود و حاجي بايد دو ركعت نماز، به نيت نماز طواف حج بخواند.

* سعي بين صفا و مروه نهمين عمل از اعمال حج به‌شمار مي‌آيد؛ به‌گونه‌اي كه پس از انجام نماز طواف حج، بايد هفت مرتبه فاصله بين «صفا» و «مروه» را كه امروز به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد، بپيمايد.

حجاج بايد با نيت سعي حج از «صفا» آغاز كنند و به «مروه» ختم كنند. پيمودن فاصله «صفا» تا «مروه» يك مرتبه و برگشتن از «مروه» به «صفا» مرتبه دوم به حساب مي‌آيد؛ بنابراين هفت شَوْطِ (در لغت به معناي نهايت دويدن تا هدف و در اينجا به معني يك بار دور زدن اطراف كعبه و يك بار پيمودن فاصله صفا تا مروه، يا مروه تا صفاست) سعي بر «مروه» ختم مي‌شود.

سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود؛ گرچه احتياط مستحب است. سعي در طبقه دوم، چون بالاتر از دو كوه است اشكال دارد.

* طواف نساء نيز دهمين عمل از اعمال حج است كه پس از انجام سعي بايد هفت مرتبه به نيت طواف نساء دور خانه كعبه كه در مسجدالحرام است بگردد.

طواف نساء و نماز آن به مردان اختصاص ندارد، بلكه بر تمام كساني كه حج به جا مي‌آورند واجب است؛ البته پس از سعي لازم نيست فوراً طواف نساء را به‌جا آورد و تأخير انداختن آن حتي تا چند روز بعد هم اشكال ندارد.

* پس از طواف نساء، حاجي بايد نماز طواف نساء را به عنوان يازدهمين عمل از اعمال حج به‌جا آورد.

پس از انجام نماز طواف نساء زن بر مرد و مرد بر زن كه به واسطه احرام، حرام شده بود، حلال مي‌شود.

* يكي ديگر از واجبات حج، بيتوته (ماندن در شب) در مِنا است كه دوازدهمين عمل از اعمال حج به حساب مي‌آيد؛ به نحوي كه تمام حجاج، چه آن‌ها كه براي اعمال بعد از منا به مكه رفته‌اند و چه آن‌ها كه به مكه نرفته‌اند و در مِنا مانده‌اند، بايد شب يازدهم ذي حجه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب تا نيمه‌شب، با قصد قربت در منا باشند؛ بنابراين آنها كه به مكه رفته‌اند بايد قبل از غروب به منا برگردند؛ البته براي بيماران و پرستاران آنها و ديگر كساني كه ماندن در آنجا برايشان مشقت داشته باشد، كساني كه در مكه تمام شب از اول آن تا صبح به عبادت خدا مشغول باشند و كار ديگري به جز كارهاي ضروري نكنند و كساني كه ترس آن دارند كه اگر در منا بمانند اموالي از آنها در مكه از بين مي‌رود، ماندن در منا واجب نيست.

* رمي جمرات سه گانه سيزدهمين عمل از اعمال حج است كه در روز يازدهم و دوازدهم ذي‌الحجه حجاج بايد به هر يك از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند.

وقت رمي از طلوع آفتاب تا غروب است و رمي در شب جايز نيست (مگر كسي كه عذر داشته باشد و نتواند در روز رمي كند) و اگر مثلاً روز يازدهم، رمي را ترك كرد، بايد فرداي آن روز قبل از رمي همان روز، رمي روز گذشته را قضا كند.

حاجي ابتدا بايد به جمره اولي سنگ بزند و سپس به وسطي و بعد از آن به جمره عقبه.

در روز دوازدهم ذي حجه، بعد از ظهر شرعي حجاج مي‌توانند از مِنا خارج شوند، ولي چنانچه كسي آن روز از مِنا نرود تا آفتاب غروب كند، بايد شب سيزدهم را نيز در منا بماند و روز سيزدهم جمرات سه‌گانه را رمي كند.