زندگانی حکمت آمیز و غرور آفرین پیشوایان معصوم علیهم السلام و فرزندان برومندشان، سرشار از نکات عالی و آموزنده در راستای الگوگیری از شخصیت کامل و بارز آنان بوده و نیز درسهای تربیتی آنان نسبت به فرزندان خویش، در تمامی زمینه های اخلاقی و رفتاری، سرمشق کاملی برای تشنگان زلال معرفت و پناهگاه استواری برای دوستداران فرهنگ متعالی اهل بیت عصمت (ع)خواهد بود.

ولادت و نامگذاری

داستان شجاعت و صلابت عباس (ع)مدتها پیش از ولادت او، از روزی آغاز شد که امیرالمؤمنین (ع)از برادرش عقیل خواست تا برای او زنی برگزیند که ثمره ازدواجشان، فرزندانی شجاع و برومند در دفاع از دین و کیان ولایت باشد.[۲] او نیز «فاطمه» دختر «حزام بن خالد بن ربیعه» را برای همسری مولای خویش انتخاب کرد که بعدها «ام البنین» خوانده شد. این پیوند در سحرگاه جمعه، چهارمین روز شعبان المبارک سال ۲۶ هجری به بار نشست.[۳]

نخستین آرایه های شجاعت، در همان روز، زینت بخش غزل زندگانی عباس (ع)گردید: آن لحظه ای که علی (ع)او را «عباس» نامید. نامش به خوبی بیانگر خلق و خوی حیدری او بود. علی (ع)طبق سنت پیامبر (ص) در گوش او اذان و اقامه گفت. سپس نوزاد را به سینه چسباند و بازوان او را بوسید و اشک حلقه چشمانش را فرا گرفت. ام البنین از این حرکت شگفت زده شد و پنداشت که عیبی در بازوان نوزادش است. دلیل را پرسید و نگارینه ای دیگر بر کتاب شجاعت و شهامت عباس (ع)افزوده شد. امیرالمومنین (ع)حاضران را از حقیقتی دردناک اما افتخارآمیز، که در سرنوشت نوزاد می دید، آگاه نمود که چگونه این بازوان، در راه مددرسانی به امام حسین (ع)از بدن جدا می گردد و افزود: «ای ام البنین! نور دیده ات نزد خداوند منزلتی سترگ دارد و پروردگار در عوض آن دست های بریده، دو بال به او ارزانی می دارد که با فرشتگان خدا در بهشت به پرواز در آید؛ آن سان که پیش تر این لطف به جعفربن ابی طالب شده است.»[۴]

اشک در چشمان ام البنین (ع)حلقه زد.او طالع فرزند خود را بلند می دید و هیچ چیز را برتر از این نمی پنداشت که فرزندش، فدایی راه امام خویش گردد. شادی جشن میلاد عباس (ع)با گریه درآمیخت و شیرینی خرسندی تولد او با بغض سنگین حسرت، فرو خورده شد؛ ولی افتخار و غرور از چشمان همه خوانده می شد.

خاستگاه تربیتی

عباس (ع)در گستره ای چشم به جهان گشود که رایحه دل انگیز وحی، فضای آن را آکنده بود و در دامان مردی سترگ پرورش یافت که بر کرانه های تاریخ ایستاده بود. در خانه ای رشد کرد که از زیور و زینتهای دنیایی تهی، اما از نور ایمان سرشار بود.

پیداست که عباس (ع)نیز از همان آغاز و در همان خانه با مفهوم ستیز با ظلم آشنا شده است و از همانجا زمینه های ایستادگی و جانفشانی در راه حق در او به وجود آمده است. در محضر پدری که پدر یتیمان بود و غمخوار و همزبان غریبان؛ پدری که لقمه های اشک آلود را با دست خود در کام یتیمان می گذاشت و ۲۵ سال، و هر روز ثمره دسترنج خود را با نیازمندان تقسیم می کرد. پدری که افسار دنیا را رها کرده بود و از هر تعلق وارسته و از هر کاستی پیراسته بود. مردی که مدال سالها پیکار در رکاب رسول خدا (ص) را به گردن آویخته بود و بتهای جاهلیت را شکسته و خیبرهای الحاد را در هم نوردیده و فتح کرده بود و در دامان مادری که انگیزه ازدواج شوهرش با او را تا دم مرگ از یاد نبرد و آن را بن مایه تربیت فرزندان برومندش قرار داد؛ او که از همان آغاز فرزندان خود را بلاگردان فرزندان فاطمه (ع) خواست و پس از شهادت شوهر مظلومش، علی (ع)، هرگزبه ازدواج مردی دیگری در نیامد[۵].

کودکی و نوجوانی

تاریخ گویای آن است که امیرالمؤمنین (ع)همت فراوانی بر تربیت فرزندان خود مبذول می داشتند و عباس (ع)را علاوه بر جنبه های روحی، اخلاقی از نظر جسمانی نیز پرورش دادند تا جایی که از تناسب اندام و ورزیدگی اعضای او، به خوبی توانایی و آمادگی بالای جسمانی او فهمیده می شد. علاوه بر ویژگی های وراثتی که عباس (ع)از پدرش به ارث برده بود، فعالیتهای روزانه، اعم از کمک به پدر در آبیاری نخلستانها و جاری ساختن نهرها و حفر چاهها و نیز بازیهای نوجوانانه بر تقویت قوای جسمانی او می افزود.

از جمله بازیهایی که در دوران کودکی و نوجوانی عباس (ع)بین کودکان و نوجوانان رایج بود، بازی ای به نام «مداحی»[۶]بود که تا اندازه ای شبیه به ورزش گلف می باشد و در ایران زمین به «چوگان» شهرت داشته است. در این بازی که به دو گونه سواره یا پیاده امکان پذیر بود، افراد با چوبی که در دست داشتند، سعی می کردند تا گوی را از دست حریف بیرون آورده، به چاله ای بیندازند که متعلق به طرف مقابل است. این گونه سرگرمیها نقش مهمی در چالاکی و ورزیدگی کودکان داشت. افزون بر آن نگاشته اند که امیرالمؤمنین (ع)به توصیه های پیامبر (ص)مبنی بر ورزش جوانان و نوجوانان، اعم از سوارکاری، تیراندازی، کشتی و شنا جامه عمل می پوشانید و خود شخصاً، فنون نظامی را به عباس (ع) می آموخت که این موضوع نیز گام مؤثر و سازنده ای در پرورشهای جسمانی عباس (ع)به شمار می رفت.

نخستین بارقه های جنگاوری

به حق، امیرالمؤمنین (ع)بیشترین سهم را در این بروز و اتصاف این ویژگی برجسته و کارآمد روحی در عباس (ع)بر عهده داشت و تیزبینی امیرالمؤمنین (ع)در پرورش عباس (ع)، از او چنان قهرمان نام آوری در جنگهای مختلف ساخته بود که شجاعت و شهامت او، نام علی (ع)را در کربلا زنده کرد. روایت ده است که امیرالمؤمنین (ع)روزی در مسجد نشسته و با اصحاب و یاران خود گرم گفتگو بود. در این لحظه، مرد عربی در آستانه در مسجد ایستاد، از مرکب خود پیاده شد و صندوقی را که همراه آورده بود، از روی اسب برداشت و داخل مسجد آورد. به حاضران سلام کرد و نزدیک آمد و دست علی (ع)را بوسید و گفت: مولای من! برای شما هدیه ای آورده ام و صندوقچه را پیش روی امام نهاد. امام در صندوقچه را باز کرد. شمشیری آب دیده در آن بود.

درهمین لحظه، عباس (ع)که نوجوانی نورسیده بود، وارد مسجد شد. سلام کرد و در گوشه ای ایستاد و به شمشیری که در دست پدر بود، خیره ماند. امیرالمؤمنین (ع)متوجه شگفتی و دقت او گردید و فرمود: فرزندم! آیا دوست داری این شمشیر را به تو بدهم؟ عباس (ع)گفت: آری! امیرالمؤمنین (ع)فرمود: جلوتر بیا! عباس (ع)پیش روی پدر ایستاد و امام با دست خود، شمشیر را بر قامت بلند او حمایل نمود. سپس نگاهی طولانی به قامت او نمود و اشک در چشمانش حلقه زد. حاضران گفتند: یا امیرالمؤمنین! برای چه می گریید؟ امام پاسخ فرمود: گویا می بینم که دشمن پسرم را احاطه کرده و او با این شمشیر به راست و چپ دشمن حمله می کند تا اینکه دو دستش قطع گردد... .[۷]

و این گونه نخستین بارقه های شجاعت و جنگاوری در عباس (ع)به بار نشست.

شرکت در جنگها، نمونه های بارزی از شجاعت

شاید اولین تجربه حضور عباس در صحنه سیاسی، شرکت او در جنگ جمل بوده است؛ اما از تلاشهای او در این جنگ، اسناد چندان معتبری در دست نیست. احتمال آن می رود که کم سن و سال بودن این نوجوان تلاشگر، سبب شده تا فعالیتهای او از حافظه تاریخ پاک شود؛ اما حضور پر رنگ او در جنگ صفین، برگ زرینی بر کتاب نام آوری او افزوده است. در این مجال به بررسی گوشه هایی از اخبار این جنگ پرداخته می شود.

آب رسانی، تجربه پیشین

پس از ورود سپاه هشتاد و پنج هزار نفری معاویه به صفین، وی به منظور شکست دادن امیرالمؤمنین (ع)عده زیادی را مامور نگهبانی از آب راه فرات نمود و «ابوالاعور اسلمی» را به این کار گمارد. هنگامی که سپاهیان امام خسته و تشنه  به صفین رسیدند،  امیرالمؤمنین (ع)عده ای را به فرماندهی «صعصعه بن صوحان» و «شبث بن ربعی» برای آوردن آب اعزام نمودند. آنان به همراه تعدادی از سپاهیان، به فرات حمله می کنند و آب می آورند.[۸] در این یورش امام حسین (ع)و اباالفضل العباس (ع)نیز شرکت داشتند و مالک اشتر این گروه را هدایت می نمود.[۹]

به نوشته برخی تاریخ نویسان معاصر، هنگامی که امام حسین (ع)در روز عاشورا از اجازه دادن به عباس (ع)برای نبرد امتناع می ورزد، او برای تحریص امام حسین (ع)خطاب به امام عرض می کند: « آیا به یاد می آوری آن گاه که در صفین آب را به روی ما بسته بودند، به همراه تو برای آزاد کردن آب تلاش کردم و سرانجام موفق شدیم به آب دست یابیم و در حالی که گرد و غبار صورتم را پوشانیده بود، نزد پدر بازگشتم...»[۱۰]

 اهتمام امیرالمؤمنین (ع)در تقویت روحیه جنگاوری عباس (ع)

در جریان آزاد سازی فرات توسط لشکریان امیرالمؤمنین (ع)، مردی تنومند و قوی هیکل به نام «کریب بن ابرهه» از قبیله «ذی یزن» از صفوف لشکریان معاویه برای هماورد طلبی جدا شد. در مورد قدرت بدنی بالای او نگاشته اند که وی یک سکه نقره را بین دو انگشت شست و سبابه خود چنان می مالید که نوشته های روی سکه ناپدید می شد.[۱۱] او خود را برای مبارزه با امیرالمؤمنین (ع)آماده می سازد. معاویه برای تحریک روحیه جنگی او می گوید: علی (ع)با تمام نیرو می جنگد و جنگجویی سترگ است و هر کس را یارای مبارزه با او نیست. آیا توان رویارویی با او را داری؟ . کریب پاسخ می دهد : من  باکی ندارم و  با او مبارزه می کنم.

نزدیک آمد و امیرالمؤمنین (ع)را برای مبارزه صدا زد. یکی از پیش مرگان مولا علی (ع)به نام «مرتفع بن وضاح زبیدی» پیش آمد. کریب پرسید: کیستی؟ گفت: هماوردی برای تو! کریب پس از لحظاتی جنگ او را به شهادت رساند و دوباره فریاد زد: یا شجاع ترین شما با من مبارزه کند، یا علی (ع)بیاید. «شرحبیل بن بکر» و پس از او « حرث بن جلاح» به نبرد با او پرداختند. اما هردو به شهادت رسیدند. امیرالمؤمنین (ع)که این شکستهای پی در پی را سبب از دست رفتن روحیه جنگ در افراد خود و سرخوردگی یاران خود می دید، دست به اقدامی عجیب زد. او فرزند رشید خود عباس (ع)را که در آن زمان علی رغم سن کم جنگجویی کامل و تمام عیار به نظر می رسید،[۱۲] فراخواند و به او دستور داد که اسب، زره و تجهیزات نظامی خود را با او عوض کند و در جای امیرالمؤمنین (ع)در قلب لشکر بماند و خود لباس جنگ عباس (ع)را پوشید و بر اسب او سوار شد و در مبارزه ای کوتاه اما پر تب و تاب، کریب را به هلاکت رساند ... و به سوی لشگر بازگست و سپس محمد بن حنیفه را بالای نعش کریب فرستاد تا با خونخواهان کریب مبارزه کند.[۱۳]

امیرالمؤمنین (ع)از این حرکت چند هدف را دنبال می کرد. هدف بلندی که در درجه اول پیش چشم او قرار داشت، روحیه بخشیدن به عباس (ع)بود که جنگاوری نورسیده بود. در درجه دوم او می خواست لباس و زره و نقاب عباس (ع)در جنگها شناخته شده باشد و در دل دشمن ترسی از صاحب آن تجهیزات بیندازد و برگ برنده را به دست عباس (ع)در دیگر جنگها بدهد تا هرگاه فردی با این شمایل را دیدند، پیکار علی (ع)در خاطرشان زنده شود. و در گام واپسین، امام با این کار می خواست کریب نهراسد و از مبارزه با علی (ع)شانه خالی نکند [۱۴] و همچنان سرمست از باده غرور و افتخار به کشتن سه تن از سرداران اسلام، در میدان باقی بماند و به دست امام کشته شود تا هم او و هم همرزمان زرپرست و زور مدارش، طعم شمشیر اسلام را بچشند.

اما نکته دیگری که فهمیده می شود این است که با توجه به قوت داستان از جهت نقل تاریخی، تناسب اندام عباس (ع)چندان تفاوتی با پدر نداشته که امام می توانسته بالاپوش و کلاهخود فرزند جوان یا نوجوان خود را بر تن نماید. از همین جا می توان به برخی از پندارهای باطل که در برخی اذهان وجود دارد، پاسخ گفت که واقعاً حضرت عباس (ع)از نظر جسمانی با سایر افراد تفاوت داشته است و علی رغم اینکه برخی تنومند بودن عباس (ع)و یا حتی رسیدن زانوان او تا نزدیک گوشهای مرکب را انکار کرده و جزو تحریفات واقعه عاشورا می پندارند، حقیقتی تاریخی به شمار می رود. اگر تاریخ گواه بر وجود افراد درشت اندامی چون کریب با شرحی که در توانایی او گفته شد، در لشکر معاویه بوده باشد، به هیچ وجه بعید نیست که در سپاه اسلام نیز افرادی نظیر عباس (ع)وجود داشته باشند؛ چرا که او فرزند کسی است که درب قلعه خیبر را از جا کند و بسیاری از قهرمانان عرب را در نوجوانی به هلاکت رساند؛ آن سان که خود می فرماید: «من در نوجوانی بزرگان عرب را به خاک افکندم و شجاعان دو قبیله معروف «ربیعه» و «مضر» را در هم شکستم ...»[۱۵]

درخشش در جنگ صفین

در صفحات دیگری از تاریخ این جنگ طولانی و بزرگ که منشا پیدایش بسیاری از جریانهای فکری و عقیدتی در پایگاههای اعتقادی مسلمانان بود، به خاطره جالب و شگفت انگیز دیگری از درخشش حضرت عباس (ع)بر می خوریم. این گونه نگاشته اند که در گرماگرم نبرد صفین، جوانی از صفوف سپاه اسلام جدا شد که نقابی بر چهره داشت. جلو آمد و نقاب از چهره برداشت، هنوز چندان مو بر چهره اش نروییده بود، اما صلابت از سیمای تابناکش خوانده می شد. سنش را حدود هفده سال تخمین زده اند. مقابل لشکر معاویه آمد و با نهیبی آتشین مبارز خواست. معاویه به «ابوشعثاء» که جنگجویی قوی در لشکرش بود، رو کرد و به او دستور داد تا با وی مبارزه کند. ابوشعثاء با تندی به معاویه پاسخ گفت: مردم شام مرا با هزار سواره نظام برابر می دانند  اما تو می خواهی مرا به جنگ نوجوانی بفرستی؟ آن گاه به یکی از فرزندان خود دستور داد تا به جنگ حضرت برود. پس از لحظاتی نبرد، عباس (ع)او را در خون خود غلطاند. گرد و غبار جنگ که فرونشست، ابوشعثاء با نهایت تعجب دید که فرزندش در خاک و خون می غلطد. او هفت فرزند داشت. فرزند دیگر خود را روانه کرد، اما نتیجه تغییری ننمود تا جایی که همگی فرزندان خود را به نوبت به جنگ با او می فرستاد، اما آن نوجوان دلیر همگی آنان را به هلاکت می رساند. در پایان ابوشعثاء که آبروی خود و پیشینه جنگاوری خانواده اش را بر باد رفته می دید، به جنگ با او شتافت، اما حضرت او را نیز به هلاکت رساند، به گونه ای که دیگر کسی جرات بر مبارزه با او به خود نمی داد و تعجب و شگفتی اصحاب امیرالمؤمنین (ع)نیز برانگیخته شده بود. هنگامی که به لشگرگاه خود بازگشت، امیرالمؤمنین (ع)نقاب از چهره فرزند رشیدش برداشت و غبار از چهره او سترد....[۱۶]

دوشادوش امام حسن (ع)

عمر امیر المؤمنین (ع)در سحرگاه شب ۲۱ رمضان، سال ۴۰ هجری به پایان رسید. امام پیش از شهادت به فرزند برومندش، عباس (ع)توصیه های فراوانی مبنی بر یاری رساندن به برادران معصوم و امامان او به ویژه امام حسین (ع)نمود. و در شب شهادتش، عباس (ع)را به سینه چسبانید و به او فرمود: پسرم! به زودی چشمم به دیدار تو در روز قیامت روشن می شود. به خاطر داشته باش که در روز عاشورا به جای من، فرزندم حسین (ع)را یاری کنی.[۱۷]و این گونه از او پیمان ستاند که هرگز از رهبری برادران خود تخطی نکند و همواره دوشادوش آنان به احیای تکالیف الهی و سنت نبوی (ص)در جامعه بپردازد.

او در جریان توطئه صلحی که از سوی معاویه به امام مجتبی (ع)تحمیل شد، همواره موضعی موافق با امام و برادر معصوم و مظلوم خویش اتخاذ نمود، تا آنجا که حتی برخی از دوستان نیز از اطراف امام متواری شدند و نوشته اند «سلیمان بن صرد خزاعی» که پس از قیام امام حسین (ع)قیام توابین را سازماندهی کرد و از یاران و دوستان امام علی (ع)به شمار می رفت، پس از انعقاد صلح، روزی امام مجتبی (ع)را «مذل المؤمنین» خطاب نمود؛[۱۸]اما با وجود این شرایط نابسامان، حضرت عباس (ع)دست از پیمان خود با برادران و میثاقی که با پدرش، علی (ع)در شب شهادت او بسته بود، برنداشت و هرگز پیش تر از آنان گام بر نداشت و اگر چه صلح هرگز با روحیه جنگاوری و رشادت او سازگار نبود، اما ترجیح می داد اصل پیروی بی چون و چرا از امام بر حق خود را به کار بندد و سکوت نماید.

در این اوضاع نابهنجار حتی یک مورد در تاریخ نمی یابیم که او علی رغم عملکرد برخی دوستان، امام خود را از روی خیرخواهی و پنددهی مورد خطاب قرار دهد. این گونه است که در آغاز زیارت نامه ایشان که از امام صادق (ع)وارد شده است، می خوانیم: «السلام علیک ایها العبد الصالح، المطیع لله ولرسوله ولامیرالمؤمنین و الحسن و الحسین صلی الله علیهم و سلم؛[۱۹]درود خدا بر تو ای بنده نیکوکار و فرمانبردار خدا و پیامبر خدا و امیرمومنان و حسن و حسین که درود و سلام خدا بر آنها باد!»

البته اوضاع درونی و بیرونی جامعه هرگز از دیدگان بیدار او پنهان نبود و او هوشیارانه به وظایف خود عمل می کرد. پس از بازگشت امام مجتبی (ع)به مدینه، عباس (ع)در کنار امام به دستگیری از نیازمندان پرداخت و هدایای کریمانه برادر خود را بین مردم تقسیم می کرد. او در این دوران لقب «باب الحوائج» یافت[۲۰] و وسیله دستگیری و حمایت از محرومین جامعه گردید. او در تمام این دوران در حمایت و اظهار ارادت به امام خویش کوتاهی نکرد، تا آن زمان که دسیسه پسر ابوسفیان، امام را در جوار رحمت الهی سکنا داد. آری، به آن نیز بسنده نکردند و بدن مسموم او را آماج تیرهای کینه توزی خود قرار دادند. آنجا بود که کاسه صبر عباس (ع)لبریز شد و غیرت حیدری اش به جوش آمد. دست بر قبضه شمشیر برد، اما دستان مهربان امام حسین (ع)نگذاشت که آن را از غلاف بیرون آورد و با نگاهی اشک آلود، برادر غیور خود را باز هم دعوت به صبر نمود. [۲۱]

یار وفادار امام حسین (ع)

معاویه در آخرین روزهای زندگی خود به پسرش یزید سفارش کرد: «من رنج بار بستن و کوچیدن را از تو برداشتم. کارها را برایت هموار کردم. دشمنان را برایت رام نمودم و بزرگان عرب را فرمانبردار تو ساختم. اهل شام را در نظر بگیرکه اصل و ریشه تو هستند. هرکس از آنان نزد تو آمد، او را گرامی بدار و هر کس هم نیامد، احوالش را بپرس ... من نمی ترسم که کسانی با تو در حکومت نزاع کنند، به جز چهار نفر: حسین بن علی (ع)، عبدالله بن عمر، عبدالله بن زبیر، و عبد الرحمن بن ابی بکر ... . حسین بن علی (ع)سرانجام خروج می کند. اگر بر او پیروز شدی، از او در گذر که حق خویشی دارد و حقش بزرگ و از نزدیکان پیامبر است ...»[۲۲]

اما حکومت یزید با پدرش تفاوت های بنیادین داشت. چهره پلید و عملکرد شوم او در حاکمیت جامعه اسلامی، اختیار سکوت را از امام سلب کرده بود و امام چاره نجات جامعه را تنها در خروج و حرکت اعتراض آمیز به صورت آشکار می دید. اگر چه معاویه تلاشهای فراوانی در راستای گرفتن بیعت برای یزید به کار بست، اما به خوبی می دانست که امام هرگز بیعت نخواهد کرد و در سفارش به فرزندش نیز این موضوع را پیش بینی نمود. امام با صراحت و شفافیت تمام در نامه ای به معاویه فرمود: «اگر مردم را با زور و اکراه به بیعت با پسرت وادار کنی، با اینکه او جوانی خام، شراب خوار و سگ باز است، بدان که به زیان خود عمل کرده و دین خودت را تباه ساخته ای.»[۲۳] و در اعلام علنی مخالفت خود با حکومت یزید فرمود: «حال که فرمانروایی مسلمانان به دست فاسقی چون یزید سپرده شده، دیگر باید به اسلام سلام رساند و با آن خداحافظی کرد.[۲۴]

در این میان حضرت عباس (ع)با دقت و تیزبینی فراوان، مسائل و مشکلات جامعه را دنبال می کرد و از پشتیبانی امام خود دست بر نمی داشت و حمایت بی دریغش را از امام اعلام می داشت. یزید پس از مرگ معاویه برای فرماندار وقت مدینه «ولید بن عقبه» نوشت: «حسین (ع)را احضار کن و بی درنگ از او بیعت بگیر و اگر سرباز زد گردنش را بزن و سرش را برای من بفرست.» ولید با مروان مشورت نمود. مروان که از دشمنان سرسخت خاندان عصمت و طهارت (ع)به شمار می رفت، در پاسخ ولید گفت: اگر من جای تو بودم گردن او را می زدم. او هرگز بیعت نخواهد کرد.

پس امام حسین (ع)را احضار کردند. حضرت عباس (ع)نیز به همراه سی تن از بنی هاشم امام را همراهی نمودند. امام داخل دارالاماره مدینه گردید و بنی هاشم بیرون از دارالاماره منتظر فرمان امام شدند و ولید از امام خواست تا با یزید بیعت نماید؛ اما امام سر باز زد و فرمود: «بیعت به گونه ای پنهانی چندان درست نیست. بگذار فردا که همه را برای بیعت حاضر می کنی، مرا نیز احضار کن  تا بیعت نمایم. مروان گفت: امیر! عذر او را نپذیر! اگر بیعت نمی کند گردنش را بزن. امام برآشفت و فرمود: «وای بر تو ای پسر زن آبی چشم! تو دستور می دهی که گردن مرا بزنند! به خدا که دروغ گفتی و بزرگ تر از دهانت سخن راندی.»[۲۵]

در این لحظه ، مروان شمشیر خود را کشید و به ولید گفت :« به جلادت دستور بده گردن او را بزند! قبل از اینکه بخواهد از اینجا خارج شود. من خون او را به گردن می گیرم.» امام همانگونه که به بنی هاشم گفته بود، آنان را مطلع کرد، و عباس (ع)به همراه افرادش با شمشیرهای آخته به داخل یورش بردند و امام را به بیرون هدایت نمودند. [۲۶] امام صبح روز بعد آهنگ هجرت به سوی حرم امن الهی نمود و عباس (ع)نیز همانند قبل بدون درنگ و تامل در نتیجه و یا تعلل در تصمیم گیری ، بار سفر بست و با امام همراه گردید و تا مقصد اصلی، سرزمین طف، از امام جدا نشد و میراث سالها پرورش در خاندان عصمت و طهارت (ع)را با سخنرانیها، جانفشانیها و حمایتهای بی دریغش از امام به منصه ظهور رساند.