کتاب ارزشمند « الامام الصادق و المذاهب الاربعة » تالیف مرحوم آقای اسد حیدر مجموعه ارزشمندی است که علاقه مندان به مطالعه تاریخ زندگی آن امام همام می توانند از آن بهره ببرند.

خوشبختانه ترجمه این کتاب با نام «امام صادق علیه السلام و مذاهب اهل سنت» در سال ۱۳۹۰ در هشت مجلد توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده است و دوستاران فارسی زبان هم می توانند از مطالب آن استفاده نمایند.

پیشوایانِ صاحب فتوا

دوران امامت حضرت امام صادق علیه السلام یکی از دورانهای مهم و سرنوشت ساز در تاریخ امت اسلامی می باشد. دورانی است که اندیشه های کلامی و فقهی مختلف در قالب آراء و فتاوای پیشوایان مذاهب اسلامی شکل گرفته است. در این عصر، رسالت امام، تبیین صحیح مکتب اهل بیت علیهم السلام و پاسخگویی به سوالات مخاطبین و پیروان دیگر مذاهب اسلامی است.

نویسنده کتاب به درستی معتقد است که انحصار مذاهب فقهی اهل سنت در چهار مذهب معروف ( حنفی ، شافعی ، مالکی ، حنبلی ) به تدریج و در طول زمان ایجاد شده است و دیگر مذاهب همچون مذهب سفیان ثوری و مذهب داوود بن علی ظاهری به تدریج از بین رفته است . او در این باره می گوید:

« انحصار تقلید در یکی از این چهار نفر و عدم جواز تقلید از غیر ایشان و بسته شدن باب اجتهاد به سال ۶۴۵ ق بر می‌گردد. حکومت که دید معمولا فقه ابو حنیفه ، مالک ، شافعی و احمد تدریس می شود استادان مدرسه منتصریه را در کاخ وزیر جمع کرد و از آنان خواست از خودشان چیزی نگویند و از روی ادب و ترک کلام مشایخ چهار گانه را باز گو کنند» [۱]

و اینگونه بود که زمینه تدریجی برای محو شدن دیگر مذاهب اهل سنت فراهم آمد. بنابر این در زمان امام صادق علیه السلام علاوه بر مذاهب اربعه، چند مذهب دیگر نیز وجود داشته است و این نکته مهمی است که به لحاظ تاریخی اهمیت زیادی دارد.

شیعه تنها با دشمنان اهل بیت علیهم السلام مخالف است و اگر شخصی از صحابه هم با اهل بیت پیامبر علیهم السلام دشمنی کرده باشد مورد مخالفت شیعه قرار می گیرد اما دیگر صحابه محترم هستند و دعای امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه در مدح صحابه سند برائت شیعه از تهمت پیش گفته می باشد.

خاستگاه وحیانی یک مذهب

این بحث مربوط به مذاهب اهل سنت بود . لکن تاریخ مذهب اهل بیت علیهم السلام داستان دیگری دارد. مذهب اهل بیت علیهم السلام که از زمان امام صادق علیه السلام به صورت آشکارتری جایگاه خود را در میان دیگر مذاهب اسلامی آشکار کرد، بر اساس احادیث معتبر خاستگاهی متصل به وحی دارد. به این معنی که احادیثی که امام صادق علیه السلام به عنوان احکام و تشریفات فقه جعفری بیان فرمودند اجتهادات و استنباطات فکری ایشان نیست – بر خلاف مطالب دیگر پیشوایان مذاهب اسلامی – بلکه احادیثی است که از طریق اجداد بزرگوارشان از رسول خدا صلی الله علیه واله نقل فرمودند.

در کتاب شریف کافی از امام صادق علیه السلام روایت داریم که:

« حدیثی حدیث ابی و حدیث ابی حدیث جدی و حدیث جدی حدیث الحسین و حدیث الحسین حدیث الحسن و حدیث الحسن حدیث امیرالمومنین و حدیث امیرالمومنین حدیث رسول الله و حدیث رسول الله قول الله عزوجل» [۲].

یعنی: حدیث من حدیث پدرم است و حدیث ایشان حدیث جدم و حدیث جدم حدیث امام حسین علیه السلام و حدیث امام حسین علیه السلام حدیث امام حسن علیه السلام و حدیث امام حسن علیه السلام حدیث امیرالمۆمنین علیه السلام و حدیث ایشان حدیث پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و حدیث پیامبر صلی الله علیه واله قول خداوند عز و جل می‌باشد.

کوتاهیِ شیعه

با این حال، کوتاهی های شیعه در معرفی صحیح مذهب خود در طول تاریخ سبب شده تا نه تنها جایگاه مذهب در میان امت اسلامی، محترم و ارزشمند قلمداد نشود، بلکه این مذهب مورد غفلت و بی اطلاعی متفکران برجسته اسلامی قرار گرفته و آنها در آثارشان افکار و فتاوای این مذهب اسلامی را نادیده بگیرند.

تبلیغات دشمنان شیعه هم همراه عامل مذکور، مزید بر علت شده و فضا را برای جویندگان حقیقت تیره و تار کرده است.

مقامی باشکوه

کاری که مرحوم اسد حیدر در این کتاب ارزشمند انجام داده این است که با معرفی امام صادق علیه السلام و مقام و منزلت ایشان در میان علمای معاصر خویش، جایگاه مذهب جعفری را در میان امت اسلامی نشان دهد.

خواننده کتاب هنگامی که در مجلد دوم با نام ۱۲۴ نفر از شاگردان آن حضرت مواجه می شود، متوجه می شود که با چه شخصیتی روبرو شده است و آنگاه که کلمات علمای اسلام را درباره آن حضرت مطالعه می‌کند[۳] متوجه می شود که باید نهایت توجه و احترام را به فرمایشات آن حضرت داشته باد.

نویسنده با گزارش مفصلی از زندگانی ابو حنیفه به مباحثات امام صادق علیه السلام با او اشاره می کند و از مخالفت حضرت با مبنای « قیاس » در اندیشه ابو حنیفه پرده بر می دارد[۴].

شیوه بحث مولف کاملا محترمانه و در فضای تعامل و گفتگو می باشد . شیوه ای که امروزه همه ما برای ارائه مباحثمان در سطح بین المللی به آن نیازمندیم.

شیعه در معرض یک اتهام

از جمله ایرادات همیشگی مخالفان شیعه این است که این مذهب برای صحابه پیامبر صلی الله علیه واله ارزش و احترام قائل نیست و حتی احیانا به برخی از آنان جسارت می کند. نویسنده در این کتاب در دو جا به بحث از صحابه پرداخته است [۵]و به خوبی این مطلب را توضیح داده که شیعه تنها با دشمنان اهل بیت علیهم السلام مخالف است و اگر شخصی از صحابه هم با اهل بیت پیامبر علیهم السلام دشمنی کرده باشد مورد مخالفت شیعه قرار می گیرد اما دیگر صحابه محترم هستند و دعای امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه در مدح صحابه سند برائت شیعه از تهمت پیش گفته می باشد.

دشمنانِ دوست نما

توجه ویژه مولف به غلات از دیگر مباحث ارزشمند کتاب است که مولف در جایی از آن با عنوان « معضل غالیان» یاد می‌کند[۶]. غالیان کسانی بودند که با بالاتر بردن شان و مقام اهل بیت علیهم السلام از منزلت انسانی، سبب ناراحتی اهل بیت علیهم السلام می‌شدند. انحراف فکری آنها که از زمان امیرالمومنین علیه السلام وجود داشتند سبب موضع گیری جدی امامان علیه آنها شده است. فعالیت غالیان در زمان امام صادق علیه السلام زیاد بوده است. رفتار و گفتار غلات در طول تاریخ سبب خدشه دارشدن وجهه مذهب جعفری در میان امت اسلام شده است.

مذهب اهل بیت علیهم السلام که از زمان امام صادق علیه السلام به صورت آشکارتری جایگاه خود را در میان دیگر مذاهب اسلامی آشکار کرد، بر اساس احادیث معتبر خاستگاهی متصل به وحی دارد

بررسی اختلافات فقه جعفری در برخی از مسائل شرعی هم، از دیگر مطالبی است که مولف به صورت نسبتا مفصل به آن پرداخته است[۷] .

فقه سیاسی امام ششم

برخورد امام با حکومت وقت و مظلومیت پیروان مذهب شیعه از دیگر مباحث ارزشمندی است که توجه علاقه‌ مندان به جنبه‌ های سیاسی زندگی امامان را به خود جلب می کند.[۸] امام در طول حیات با برکت خود به صورت مکرر با حکومت عباسی و عوامل آن برخورد داشته ‌است. بهره مندی از روش ایشان در این زمینه، برای پربار کردن مباحث فقه سیاسی ما سودمند می ‌باشد.

تصحیح اشتباهات و تهمت های ناروا در مورد مذهب شیعه، از دیگر مباحث کتاب «امام صادق علیه السلام و مذاهب اهل سنت» می ‌باشد[۹].

امیدوارم خواننده محترم از مطالعه نوشتار فهرست‌گونه ما به کلیت مباحث این کتاب پی‌برده و با مراجعه به اصل کتاب از مطالب ارزشمند آن بهره وافی ببرد.

پی نوشت:

[۱] - امام صادق و مذاهب اهل سنت۳/۱۸۲ و برای مطالعه بیشتر:۱/۲۵۴ تمام آدرسها بر اساس ترجمه هشت جلدی کتاب است.

[۲] - الکافی۱/۵۳

[۳] - ا/۸۶

[۴] - ا/۴۸۳

[۵] - ۲/۳۸۹ و۵/۲۰۴

[۶] - ۱/۳۴۹ و ۴/۱۵۱

[۷] - ۵/۲۴۱ و ۶/۱۹تا ۱۰۰

[۸] - ۱/۳۷۳ و ۸/۱۳۳

[۹] - ۳/۴۵ و ۶ ۱۵۸ و ۲۰۳